Anders Roslund en Börge Hellström
In januari verscheen De Uitlevering, het derde boek van het schrijversduo Anders Roslund en Börge Hellström. De eerste twee boeken van deze heren werden erg enthousiast ontvangen en Kluis 21 kreeg van de immer kritische VN detective & thrillergids maar liefst vijf sterren. Het verschijnen van hun nieuwste boek is het uitgelezen moment om de journalist Roslund en zijn alter ego Hellström aan het woord te laten. Zoals ook uit De Uitlevering blijkt hebben beide heren een uitgesproken mening over de doodstraf, wraak en genoegdoening en ze doen graag een boekje open over hun speurder Ewert Grens en de voorliefde die zij met hem delen voor zangeres Siw Malmkvist.
Jullie vormen een vreemd schrijversduo: een journalist en een ex-gedetineerde. Hoe leerden jullie elkaar kennen en wat drijft jullie om samen misdaadromans te gaan schrijven?
ANDERS:
Ik werkte vijftien jaar voor Sveriges Television, de grootste tv-omroep van Zweden. Tien jaar als verslaggever voor een actualiteitenprogramma en later als eindredacteur. Hierna volgde een periode met een dagelijks programma Kulturnyheterna. In mijn tijd als verslaggever was ik verantwoordelijk voor een groot aantal rapportages over mensenhandel, seksuele misdaden en de slachtoffers ervan. Het waren programma's met aanzienlijke kijkcijfers. Maar de beelden waren naar mijn smaak veel te vluchtig en het publiek vergat ze snel. Het produceren van deze programma's was te vergelijken met schrijven in het zand. Ik bereikte wel een groot publiek maar de boodschap bleef onvoldoende hangen.
Tijdens deze periode deed ik ook werk voor de reclassering. Zo kwam ik in aanraking met een aantal van de meest gevaarlijke criminelen in Zweden. Hierbij maakte ik kennis met Börge en er volgden urenlange discussies over misdaadpreventie, straf en de gevolgen van misdaad. Zelf was ik als journalist altijd al bezig met het vertellen van verhalen en het viel me op dat Börge dit talent ook had. Op basis van onze gemeenschappelijke kennis en de drang om onze informatie te delen, hadden we al acht thema's in beknopte vorm uitgewerkt, voor we aan onze eerste misdaadroman begonnen.
Voor mij werd het schrijven van misdaadromans een manier om mensen bewust kennis te laten maken met specifieke onderwerpen uit de samenleving, maar dan verpakt als vermaak. In een misdaadroman kan de harde realiteit vermengd worden met fictie. Ik zie dat veel kritiek op sociale problemen in de samenleving kunnen worden teruggevonden in de misdaadliteratuur. Hierbij is de misdaadroman geen vreemde eend meer in de bijt maar een volwaardig onderdeel van de hedendaagse literatuur.
BÖRGE:
Door mijn ervaringen en crimineel verleden had ik KRIS opgericht, een organisatie die jonge criminele drugsverslaafden helpt bij hun terugkeer naar de samenleving. Hierbij kwam ik op een dag Anders tegen, die een tv-rapportage maakte over deze problematiek. We merkten al snel dat we een gemeenschappelijke belangstelling hadden voor onderwerpen zoals het geven van straffen en de strafmaat, wraak, het leven in de gevangenis, daders en slachtoffers. Vanuit deze gemeenschappelijke belangstelling begonnen we met schrijven. We zetten ons samen voor honderd procent in voor het creatieve proces dat schrijven is.
Zoals Anders ook opmerkt hebben misdaadromans impact op de beeldvorming en zelfs besluitvorming in Zweden. De Zweedse overheid nodigde ons, na het verschijnen van ons boek Kluis 21, uit om informatie te delen over mensenhandel. We werden ook gevraagd voor diverse talkshows waardoor weer meer mensen ons boek gingen lezen. Ons laatste boek Flickan under gatan gaat over jonge dakloze kinderen en mede door dit boek heeft de gemeente Stockholm besloten om 80 miljoen Zweedse kronen te besteden aan de aanpak van dit probleem.
Een belangrijk thema in het boek De uitlevering is de doodstraf. Wat is jullie boodschap?
BÖRGE:
Onze belangrijkste boodschap is dat de doodstraf onacceptabel is omdat je niet kan toestaan dat een democratische samenleving zijn eigen burgers om het leven brengt. Door middel van doodstraf zal er geen verandering optreden in gedrag. Wanneer je de dader om het leven brengt stop je natuurlijk het ongewenste gedrag van dit individu maar in mijn ogen stop je daarmee ook het gewenste gedrag van een samenleving die zijn eigen burgers beschermt.
Naast de discussie over doodstraf gaat het boek over wraak. Wraak van een vader die compensatie wil voor de dood van zijn dochter. Het ‘oog om oog’-principe is al heel lang onderdeel van de menselijke soort. Is er een wezenlijk verschil tussen wat het individu wil en wat een samenleving verlangt?
ANDERS & BÖRGE:
We willen graag een deel van Börges leven gebruiken om deze vraag te beantwoorden. Börge heeft een aantal misdaden begaan: bedreiging met geweld, diefstal, fraude en inbraak. Hierbij maakte hij slachtoffers, maar als dader stond hij hier niet bij stil. Hij vroeg zich nooit af wat hij zijn slachtoffers aandeed, wat zij voelden en dachten als gevolg van zijn misdaden. Voor hem bleven de slachtoffers anoniem. Hij zag ze niet, kende ze niet en dus bestonden ze voor hem niet.
Echter, Börge is zelf ook een slachtoffer geweest. Als kind werd hij veelvuldig seksueel misbruikt, mishandeld en bestolen. Als slachtoffer dacht hij veel na over de daders. Ze waren allesbehalve anoniem, hij kende ze en dus waren ze voor hem realiteit.
In een aantal gevallen nam Börge wraak op de dader. Hij vond dat hij in zijn recht stond maar wraak schonk hem geen voldoening. Het onrecht en de vernedering die hem waren aangedaan bleven knagen.
Voor zijn misdaden werd Börge veroordeeld en hij zat zijn straf uit in de gevangenis. Zijn slachtoffers zagen zijn vrijheidsberoving, kregen hun wraak, maar geen genoegdoening.
Genoegdoening, of rehabilitatie zoals je het zou moeten noemen, betekent dat je je gevoel terugkrijgt dat je door de dader werd ontnomen op het moment van de misdaad. Met andere woorden: er zit geen genoegdoening in wraak als zodanig. Genoegdoening is er alleen als je emoties terug hersteld zijn.
Ons boek richt zich op een algemeen probleem, voor iedereen belangrijk. Overal ter wereld leggen landen lange straffen op aan daders en hiermee wordt gezocht naar een vorm van genoegdoening voor de slachtoffers. Hierbij wordt genoegdoening een synoniem voor wraak en dit zie je ook terug in het boek in de beleving van Edward Finnigan. Maar een samenleving kan op deze manier het slachtoffer geen genoegdoening schenken. Dat kan alleen maar worden bereikt door te helpen het innerlijke van het slachtoffer te herstellen. Het gevoel terugbrengen naar dat van voor de misdaad.
Wraak is iets wat je neemt. Genoegdoening wordt je geboden. Dát precies speelt in De uitlevering. Voor Edward Finnigan is het nemen van wraak niet genoeg. Zijn haat en verdriet blijven bestaan ondanks de veroordeling en bestraffing van de dader. Er is hem geen genoegdoening geboden.
Ook de vader die in het boek Vaderwraak wraak neemt op de dader die zijn dochter heeft misbruikt en omgebracht komt hier achter. Hetzelfde geldt voor Lydia uit Kluis 21. Ze werd gedwongen tot prostitutie en schiet de man neer die haar in die situatie bracht. Alle drie komen ze tot dezelfde conclusie: genoegdoening en verder kunnen met je leven vraagt meer dan alleen wraak.
Het boek draait ook om macht. De macht van Amerika om Zweden te dwingen tot uitlevering. De macht van een individu om politieke besluitvorming te beïnvloeden voor een persoonlijk doel. In De uitlevering wordt een politieke truc bovengehaald om iemand uit te leveren en zo Amerika tegemoet te komen. Verschilt Zweden in deze handelswijze van andere kleine Europese landen?
ANDERS:
Onder behoorlijke druk van een internationale supermacht bedachten de Zweedse premier, de minister van buitenlandse zaken en een hoge ambtenaar een scenario dat het mogelijk maakt om de doodstraf in Zweden weer te bekrachtigen. Door het uitwijzingsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten wordt het mogelijk dat iemand die wordt verdacht van een halsmisdaad, in de VS terecht moet staan en daar de doodstraf kan krijgen. Angst om politiek te worden gekortwiekt en de wens om de goede relatie in stand te houden ongeacht de kosten wegen dan blijkbaar zwaarder dan de morele verantwoordelijkheid voor het individu. Wij denken dat dit niet specifiek is voor Zweden maar zeer waarschijnlijk geldt voor alle Europese overheden.
In het boek komt ook onmacht voort. Is onmacht ook iets wat veel voorkomt bij het werk met de organisatie KRIS?
BÖRGE:
Volgens mij voelt ieder mens zich geregeld machteloos. Er zijn maar relatief weinig mensen die werkelijk macht hebben om dingen te veranderen. Wanneer je werkt met criminelen zoals ik dat doe met de organisatie KRIS, dan voel je hoe moeilijk het is om zaken echt te veranderen. Het is heel frustrerend om een oplossing te hebben voor een groot probleem en je te realiseren dat het maar weinig mensen kan schelen. Dat geeft mij een gevoel van onmacht.
Voor de lezers die de eerste twee boeken nog niet hebben gelezen en nu beginnen aan De uitlevering: wat is belangrijk om te weten over jullie vaste hoofdpersoon, politieman Ewert Grens?
ANDERS:
Ewert Grens is onlosmakelijk verbonden met de criminele wereld binnen het district van de gemeentepolitie van Stockholm. In de eerste vier boeken heeft hij eenmaal geschoten, een waarschuwingsschot naar een kat. Je zult hem niet aan het einde van het boek aantreffen in gevecht op leven en dood met de dader. Hij is geen held aangezien politiemensen dit zelden zijn. Hij is een eenzame man die regelmatig na een lange werkdag in zijn kantoor blijft slapen op een oude versleten sofa. Na eerst nog midden in zijn kantoor even in zijn eentje te hebben gedanst op de muziek van Siw Malmkvist.
Het team met Ewert Grens, Sven Sundkvist en na het tweede boek ook Mariana Hermansson zal in al onze boeken het politiewerk voor hun rekening nemen. Maar elk boek zal een ander hoofdpersoon krijgen. In Vaderwraak was dat de vader Fredrik Steffansson, in Kluis 21 de prostituee Lydia Grajauskas en in De uitlevering is het John Schwarz. In ons nieuwe boek is de hoofdrol weggelegd voor de jonge dakloze Jannike.
Door de boeken heen loopt de voorkeur van Ewert Grens om de luisteren naar tapes met opnames van Siw Malmkvist. Wordt deze voorkeur van Grens gevoed door jullie persoonlijke voorkeur?
ANDERS:
Absoluut. Mijn vader probeerde het verleden vast te houden door geregeld 's nachts te dansen, alleen en in zijn ondergoed op de muziek van deze evergreens.
BÖRGE: Siw Malmkvist is een deel van mijn jeugd. In de zestiger jaren kon je haar veel horen op de radio. Je kunt zelfs stellen dat voor mij de zestiger jaren werden vertolkt door Siw. Jaren later, toen ik in een band zat, speelden we nog steeds veel van haar muziek.
© Interview Maart 2008 voor Ezzulia.nl
door Ronald de Jong