Geen kogelregens of butlers
De in 1958 geboren Noorse auteur Kjell Ola Dahl heeft een achtergrond in psychologie en economie. Hoe deze geestelijke bagage is verwerkt in zijn debuut misdaadroman ’Dødens investeringen’ uit 1993 dat nu in vertaling is verschenen als Gevangen in het web proberen we in onderstaand interview te achterhalen.
Luisteren naar de klank
Waar komt je passie vandaan en waarom misdaadromans?“Ik ben een mens met sterke emoties en heb een groot inbeeldingsvermogen. Waar mijn passie vandaan komt weet ik niet. Wat ik wel weet is dat passie nodig is om gevoel op te roepen bij de situaties die ontstaan in een verhaal. Ik houd van misdaadromans en denk dat het contrast tussen goed en kwaad een van de meest interessante onderwerpen is in onze hedendaagse samenleving. De mens organiseert zichzelf binnen een samenleving en stelt hierbij regels en wetten op om deze in stand te houden. Misdaadromans gaan over de gevoelens van mensen, hun behoeften en hun conflicten binnen de kaders van die samenleving.“
Na zes boeken over Frølich en Gunnarstranda (F&G) zal er inmiddels een vast proces zijn ontstaan. Misschien zelf een schrijfritueel, wat is je werkwijze?
“Ik schrijf elke dag en altijd in de ochtend, wanneer ik vol energie en creativiteit zit en stop meestal rond lunchtijd wanneer het voelt als of mijn hersens compleet zijn uitgeperst. Mijn boeken lijken te ontstaan uit een idee of inspiratie waar ik vrij lang mee speel voor dat ik start met het schrijven van het boek.”
Wanneer je schrijven ziet als de combinatie van aandacht en de integriteit en moed om geen onnodige zaken te beschrijven en te schrappen wat niet goed genoeg is. Hoe goed ben je dan in het schrappen?
“Goed genoeg, hoop ik. Schrijven heeft wat weg van muzikaal zijn. Musici horen vaak of een stuk onvoldoende energie heeft of de verkeerde klank. Voor schrijven geldt dit ook. Veel van mijn schrijfproces is schrijven, herschrijven en weggooien. Wanneer ik worstel met een dialoog of met een specifieke scène, dan schrijf ik en herschrijf ik en kom geregeld tot de conclusie dat ik op een doodlopend spoor ben beland en om vervolgens te besluiten om het gehele stuk te schrappen. In een van mijn laatste boeken die in Noorwegen is verschenen, ‘Lindeman & Sachs‘, stond een passage van wel vijftig pagina’s die ik op het allerlaatste moment, kort voor de drukproef en tot ergernis van mijn redacteur er niet in wilde hebben. Uiteindelijk gaf ook mijn redacteur toe dat het boek er als geheel beter van was geworden.”
Kun je aangeven of je schrijft met een bepaald type lezer voor ogen of een verwachtingspatroon van lezers van misdaadromans?
“Nee, ik schrijf niet voor een specifieke lezer. Op dit moment heb ik veertien boeken geschreven en het deel van het werk waar ik het meest van houd is de beginfase. De creatieve fase waarin in rondzwem in de energie van mijn ambities en ideeën. Het moment dat het nog onzeker is of al die ideeën, wendingen van het verhaal ook daadwerkelijk gaan leiden tot een boek. Soms voel ik me als een beeldhouwer die een groot stuk steen bewerkt. Naarmate ik dichter bij het uiteindelijk object kom wordt de ruimte voor fouten steeds kleiner.”
Drie-eenheid van een goed verhaal
In een blog gaf je aan dat een goed verhaal bestaat uit een sterk plot, geloofwaardige karakters in een goed beschreven omgeving. Wil je voor de lezers die de boeken nog niet kennen en nu willen starten in het eerste boek iets vertellen over jouw geloofwaardige karakters Frølich en Gunnarstranda (F&G)?“Volgens mij schreef ik daarnaast ook nog iets of dialoog. Maar goed - Gevangen in het web lijkt een verhaal over een meisje dat gaat stappen met een knappe jongen en dan om het leven komt. Maar, wanneer de politie het onderzoek start blijkt dat er veel verdachten zijn. Elk met een eigen en soms vreemde relatie tot het meisje. En achter elk van die relaties schuilt een verhaal dat had kunnen leiden tot de moord. De uitdaging voor de politie is om de achtergrond van het meisje te verhelderen en te zorgen dat het juiste verhaal boven water komt. Deze zware taak rust op de schouders van de scherpzinnige Frølich en Gunnarstranda.”
Je hebt een achtergrond in psychologie en schrijft zelf dat mensen sterk worden beïnvloed door hun verleden. Hoe helpt je dit bij het opstellen van een sterk plot en welke thema’s hebben hierbij je voorkeur?
“Dit is een algemeen bekende Freudiaanse kijk op het leven. Ik geloof in het toeval. Je ziet dat een samenloop van omstandigheden ons allemaal dwingt om keuzes te maken in het leven. Wanneer we een keuze maken worden we geconfronteerd met de consequenties van deze keuze. We moeten accepteren wat de consequenties zijn van onze eigen keuzes. Maar de keuzes die we maken zijn geen toeval. De keuzes die we maken wordt bepaald door wie we zijn, ons karakter, persoonlijkheid, normen, emoties van het moment en de situatie waarin we ons bevinden - dergelijke factoren worden altijd beïnvloed door ons verleden. Dit is van toepassing op iedereen, of je nu een moordenaar, schrijver, politieman of president van de VS bent. Voor mij is daarmee duidelijk dat een boek waar iemand de keuze maakt om een ander mens te doden ook op een of andere manier in moet gaan op het verleden van deze persoon. Dit gezegd hebbende moet ik toegeven dat ik geen speciale voorkeur heb voor een specifiek thema. Ik word geïnspireerd door een willekeurig idee en begin hiermee te spelen, verzin er karakters bij, een settting en soms leidt dit spel tot een plot. “
Oslo is de omgeving die je gebruikt voor de verhalen over F&G. Hoe is de criminaliteit in Oslo veranderd wanneer je het eerste boek uit 1993 vergelijkt met je laatste boek uit 2007 ’Svart Engel’ ?
“De samenleving is veranderd op verschillende manieren, maar ik denk niet dat de mensen zelf echt veranderd zijn. Onze samenleving is complexer geworden, meer multi-nationaal, multi-religieus en multi-cultureel dan ooit tevoren. Culturele conflicten kun je terugvinden als toename in de statistieken over gewelddadige misdaden waaronder berovingen en verkrachtingen. Wanneer je kijkt naar diefstal en overvallen dan is er een enorme toename als gevolg van georganiseerde misdaad, waarbij de eigenlijke top van deze organisaties zich vaak in Oost-Europa bevinden of nog verder naar het Oosten. Kijkend naar het totale aantal moorden dan is dat volgens mij redelijk constant de laatste jaren. Noorwegen is natuurlijk een rijk land. En in rijke landen is er de neiging om delen van de samenleving uit te drukken in economische termen. Ter illustratie in veel armere landen wordt de kwaliteit van een ziekenhuis afgemeten aan de hoeveelheid patiënten die worden genezen. In rijke landen zie je vaak dat de kwaliteit van een ziekenhuis wordt afgemeten aan de mate waarbinnen het afgesproken budget wordt gebleven. Ironisch genoeg gaan zowel mijn eerste boek ’Gevangen in het Web’ als mijn laatste boek ’Svart Engel’ over economische misdaden. Ironisch omdat ik juist wil benadrukken dat mijn primaire belangstelling als schrijver juist ligt bij de karakters en hun verhaal. Na de karakters volgt past de omgeving. Wanneer ik bekend ben met de karakters en hun lot dan pas plaats ik deze karakters in een omgeving. En dat is de samenleving die ik overal om me heen zie. “
Crimineel Scandinavië
Op de Noorse culturele site voor de VS staat vermeld dat Scandinavische crime een realistische benadering is van het dagelijks leven van normale mensen. Is dit dezelfde traditie die is ingezet door Sjöwall & Wahlöö. In welke vorm zien we dit terug in je boeken?“Het belang van Sjöwall en Wahlöö is enorm wanneer je kijkt naar de Noordelijke traditie van het schrijven van misdaadromans. Ze schreven uiteindelijk tien boeken over Martin Beck en werden hiermee ongelofelijk populair in Europa en de VS. Sjöwall en Wahlöö bewezen aan generaties van Noordelijke schrijvers dat over ons landschap en landgenoten boeiende verhalen te vertellen zijn die andere mensen graag willen lezen. Natuurlijk werden onze schrijvers waaronder ikzelf ook beïnvloed door misdaadklassiekers zoals de Amerikaanse hard-boilers van Hammett, Chandler en Cain of door de Britse detective schrijvers. Echter de Scandinavische landen hebben elk hun eigen cultuur en identiteit die op veel manieren afwijkt van zowel de kogelregens uit Amerika als ook de beschaafde, door Britse butlers omgeven, bibliotheekmoorden.”
Je bent zelf een liefhebber van Manuel Vasquez Montalban en zijn protagonist Pepe Carvalho. Spreken buitenlandse omgevingen de lezers zoveel aan dat dit een verklaring is voor de populariteit van Noorse schrijvers buiten Scandinavië?
“Ik kan natuurlijk alleen voor mezelf spreken. Wat ik zelf erg waardeer in Montalban is dat hij loyaal is aan het literaire vakmanschap. Hierdoor wordt het erg plezierig om zijn boeken te lezen en dit plezier gaat verder dan alleen een plot en karakter. Het is de manier waarop hij taal gebruikt, zijn metaforen en dialogen. Natuurlijk vloeit een deel van de aantrekkingskracht voort uit Montalbans Barcelona. Wellicht is het inderdaad zo dat een deel van het plezier van lezen komt doordat de lezers voor zichzelf beelden kunnen maken van omgevingen waar ze onbekend mee zijn. In mijn jeugd verslond ik de boeken van Alexandre Dumas, zonder ooit een musketier of een film over musketiers gezien te hebben. Kon me niet eens een voorstelling maken hoe je een naam als d’Artagnan zou moeten uitspreken.”
Naast psychologie heb je ook een economische achtergrond. Was dit de reden om je eerste misdaadroman te voorzien van economische delicten?
“Ik was op zoek naar een verhaal dat een afspiegeling zou worden van de samenleving en karakters die ik op dat moment waarnam. Zoals ik ook al eerder aangaf, de samenleving veranderde en de misdaad veranderde. Bij het uitkomen van het boek ’Gevangen in het web’ in 1993, kwamen misdaadromans met economische delicten nog niet veel voor als genre.”
Economische achtergrond deel je met je landgenoot en collega Jo Nesbø die zijn speurder Harry Hole ook misdaad laat bestrijden in Oslo. Zijn de heren Gunnarstranda en Hole met elkaar in concurrentie en is er voldoende misdaad in Oslo voor beide?
“Er is een toename in de hoeveelheid misdaadromans die zich afspelen in Oslo, maar ook in Europa en eigenlijk wereldwijd. Zowel Hole als Gunnarstranda hebben veel concurrenten. Voorlopig hebben ze nog niet het voornemen om samen te gaan werken. Je ziet dat er in één Noors boekenseizoen meer moorden worden gepleegd dan in tien jaar misdaad in Noorwegen zelf. Goed om in gedachten te houden dat we altijd werken met ‘fictie en fun’ en geen journalistiek bedrijven.”
Ambities
In 2000 won je voor je boek ‘Een kleine gouden ring’ de prijs voor beste Noorse misdaadroman. In hoeverre is een dergelijke prijs belangrijk voor een schrijver?“Ik geloof dat het wel belangrijk voor me is - ik weet zeker dat het belangrijk is voor mijn uitgevers, zij gebruiken het om boeken te verkopen - sommige mensen noemen me naïef maar ik blijf geloven dat boeken voor zichzelf spreken.”
Er wordt op de site van uw agent Salomonsson Agency geschreven dat er sprake is van het antwoord van Noorwegen op Henning Mankell. Is dit marketingtaal of is de vergelijking terecht?
“Lachend, misschien of misschien is Mankell wel de Zweedse Dahl. Deze vraag kun je echt beter stellen aan mijn agent.”
Camilla Läckberg zei met haar achtergrond in marketing dat een boek een product is en haar naam een merk. Kijkend vanuit je economische achtergrond denk je hier dan hetzelfde over of is een boek een kunstvorm dat het niveau van product overstijgt?
“Ik ben van mening dat de kunst noch de productbenadering een bruikbare manier is om fictie of romans te beschrijven. De waarde van een boek wordt bepaald door de lezer. Hij kan het boek weggooien en bestempelen als rotzooi, of het geweldig vinden en het lezen en blijven herlezen of zoals Pepe Carvalho doet, kan hij het boek verbranden. Wat een lezer met een boek doet ligt buiten mijn invloedsfeer. Ik kan niet bepalen wat hij of zij voelt bij het lezen van mijn boek. Mijn doel is om verhalen te schrijven en deze te delen met andere mensen. Twee van mijn grootste ambities zijn het vermaken van lezers en het trots zijn op mijn werk.”
Films versus boeken
Je bent een filmliefhebber en op je site is er ook veel aandacht voor films met klassiekers als ‘The Maltese Falcon’ en ‘The Big Sleep‘. Is er zicht dat de boeken over F&G worden verfilmd?“Het verfilmen van mijn boeken is voor mij een complex vraagstuk. En dat had ik eerlijk gezegd niet verwacht. Een paar jaar geleden was er een bedrijf dat van een aantal boeken de filmrechten kocht en hiervoor ook scripts lieten schrijven. Het project liep vast op het vinden van een goede regisseur. Nu ben ik achteraf eigenlijk blij dat het hierbij bleef.
Zelf schrijf ik soms filmscripts en ik beschouw boeken en films als een twee heel verschillende media die elk hun eigen aanpak vragen. De meeste boekverfilmingen die ik heb gezien vind ik strontvervelend om naar te kijken. De misdaadfilms die ik zelf zeer waardeer zijn vaak gebaseerd op een script dat speciaal is geschreven voor die films. Natuurlijk kijk ik nog steeds met veel plezier naar verfilmde boeken als ‘Double Indemnity’ of ‘The Big Sleep’ maar dan komt het vermaak meer uit de sfeer van de jaren vijftig die wordt neergezet en de messcherpe dialogen dan uit de originele verhaallijn uit het boek. Beide films zie ik zelf als mijlpalen uit de geschiedenis van de film.”
Afsluitende vraag. Je schrijft dat je niet bijzonder geïnteresseerd bent in de moord als zondanig maar wel in de manier waarop het impact heeft op de betrokkenen. Welke impact hoop je dat jouw boeken hebben op je lezers?
“Ik hoop dat mijn lezers ontspanning vinden door het lezen van mijn boeken, in feite hoop ik dat ze zo worden vermaakt dat ze soms nog eens terugdenken aan de onderwerpen beschreven in het boek en ik hoop - dat wanneer ze op zoek zijn naar meer ontspanning ze overwegen het boek te opnieuw te lezen. Wanneer ze dat zouden doen, verwacht ik dat ze zullen worden verrast door de dingen die ze bij het de eerste keer lezen hebben gemist.”
© Interview Juni 2008 voor misdaadromans.nl
door Ronald de Jong