Een prijswinnend thrillerrecept
In november verscheen De noodkreet in de fles, het derde boek van de Deense schrijver Jussi Adler-Olsen over politieman Carl Mørck. Hij won er de Glazen Sleutel mee, de prijs voor beste Scandinavische misdaadroman 2010. In relatief korte tijd is Adler-Olsen ook in Nederland bijzonder populair geworden, nadat er van zijn eerste drie delen in de serie over Bureau Q in Denemarken al meer dan 200.000 exemplaren over de toonbank zijn gegaan. De vertaalrechten zijn verkocht aan meer vijftien landen en inmiddels zijn er ook plannen om de boeken te gaan verfilmen.Ronald de Jong sprak namens Ezzulia met Jussi Adler-Olsen, die zelf enige tijd in Nederland heeft gewoond. Met milde zelfspot en humor gaat hij in op vragen over het schrijven van een serie, zijn vaste hoofdpersoon en alter ego Mørck en het genre.
In Nederland debuteerde Jussi Adler-Olsen in 2000 met de standalone thriller Het Alfabethuis. Zijn tweede thriller werd vertaald als De bedrijfsterrorist en verscheen in Nederland eerder dan in Denemarken. Het derde boek Washington Dekretet uit 2006 werd niet vertaald.
Na deze thrillers werd het in Nederland even stil rondom Adler-Olsen tot in 2010 uitgeverij Prometheus als nieuwe uitgeverij van deze auteur in korte periode drie boeken uitbracht met in de hoofdrol brigadier Carl Mørck van de afdeling Q voor cold cases.
Voor de lezers die je nog niet kennen van je eerdere boeken: kun je vertellen wie Jussi Adler-Olsen is?
'Ik ben een voormalig uitgever, manager en redacteur van een aantal uitgeverijen. Daarvoor heb ik een brede ervaring opgebouwd in een groot aantal verschillende functies in diverse bedrijfstakken. Schoenmaat 43. Ik ben inmiddels 60 en nog erg levendig - althans dat is wat ik te horen krijg. Op dit moment sta ik, in het noordelijk deel van Sealand in Denemarken, met beide voeten op de grond. Alhoewel ik midden in het oog van de storm sta. Een storm als gevolg van de plotselinge roem en aandacht van veel nieuwe uitgeverijen van over de gehele wereld.
Daarnaast ben ik een gelukkig vader en een toegewijd echtgenoot aan mijn schitterende vrouw en soulmate, Hanne.'
Waarom ben je overgeschakeld van standalone thrillers naar een serie politieromans en waarom zijn je boeken meer dan gewone misdaadromans?
'Eigenlijk ben ik niet overgeschakeld. Ik werk nog steeds aan opzichzelfstaande verhalen naast mijn serie. Maar om eerlijk te zijn, ik moest gewoon schrijven over de meer specifieke Deense omstandigheden en moest een aantal personages creëren die een uitdaging vormen voor mijn soort humor. Carl Mørck is een deel van mezelf en het schrijven over hem geeft me een groot aantal mogelijkheden om het verhaal te verdiepen en er verrassingen in te verwerken.
Deze serie geeft me ook de mogelijkheid om iets te maken dat nog niet eerder is gedaan bij thrillers en misdaadromans namelijk een serie waarbij ieder boek verschilt van het andere in plot, taalgebruik en sfeer. Je kunt elk deel zien als een hoofdstuk in een lang verhaal van 4500 pagina's maar met een doorlopende, zich ontwikkelende verhaallijn en hoofdpersonages die mee veranderen'
Recent heb je het vierde boek, Dossier 64, over Mørck afgerond. Kun je beschrijven hoe het schrijven van een misdaadroman verloopt?
'Eerst maak ik een volledige synopsis van het hele verhaal van een pagina of dertig. Vervolgens doe ik een aantal maanden research. Hierna pas ik mijn oorspronkelijke synopsis aan en houd ik mijn laatste interviews. Vervolgens begin het schrijven van vier tot zes bladzijden per dag gedurende een periode van circa vier maanden. Hierna redigeer ik, samen met wat hulp van mijn vrouw, het verhaal in een aantal maanden, waarbij ik mijn research en de rode draad door het verhaal laat controleren door anderen. Daarna volgt een aantal weken het polijsten samen met mijn eindredacteur. Et voilá! '
Een collega schrijver beschreef het schrijven van een misdaadroman met dat van een bluessong met drie akkoorden, de zaak die moet worden opgelost, het zoeken naar de antwoorden en de oplossing. Wat vind je van deze vergelijking?
'Wellicht heeft deze persoon gelijk voor wat misdaadromans betreft maar wat weet ik daar nu eigenlijk van? Ik schrijf geen detectives. Mijn voorkeur gaat uit naar het schrijven van thrillers met als doel het voorkomen van de misdaad. Daarbij los ik een oudere misdaad op en gebruik hierbij alle gereedschappen die ook in de film worden gebruikt: cliffhangers, dramatische opbouw, wisselend perspectief en spanning vermengd met inlevingsvermogen, goed geschreven en met veel mooie zinnen. Voor zo ver ik het zie is het absoluut een van de moeilijkste genres om te schijven en drie akkoorden zijn veel te weinig voor de muziek in mijn boeken. Ik houd van zowel het mineur als het majeur en geef de voorkeur om al mijn vingers op het instrument te hebben als ik speel in welke toonsoort of snelheid dan ook. Op die manier maak je in mijn ogen goede en gevarieerde muziek.'
Wat is de ultieme uitdaging voor jou als schrijver wanneer je een thriller schrijft?
'Mijn intentie is dat mijn zinnen zo kunnen worden gelezen, dat ze dezelfde stemming creëren die ik wilde overdragen bij het schrijven en zo de beelden in de hoofden van lezers projecteren die ik zelf niet in detail heb uitgeschreven.’
Is het winnen van de Glazen Sleutel richtinggevend voor je werk?
'De Glazen Sleutel is mogelijk de beste misdaadroman/thrillerprijs in de wereld aangezien er zoveel goede schrijvers met elkaar in competitie zijn in Scandinavië. Hier in het Noorden wordt de Glazen Sleutel soms beschouwd als de Nobelprijs van het genre en daarmee krijgt de prijs veel media-aandacht en de schrijver de wind volop in de zeilen. Voor mijwas het winnen de sleutel tot Amerika, zeggen ze, maar ik betwijfel dat. Het winnen van prijzen is minder belangrijk dan de verkoopcijfers en mijn verkoopcijfers zijn tot nu toe in veel landen indrukwekkend.’
Carl Mørck uit Allerød
De hoofdpersoon in de drie vertaalde boeken is brigadier Carl Mørck. Hij maakt zijn debuut in De vrouw in de kooi uit 2007.Wie is Carl Mørck?
'Door zijn moeilijk te verteren recente werkervaring ontdekt de bijna vijftigjarige Carl Mørck dat hij zijn werk zo zat is dat het hem niet kan schelen of hij ontslagen wordt of niet. Een mopperige solist, maar ook op zijn beste momenten een vriendelijke kerel die nog maar weinig ambities in zijn leven heeft. Eén ambitie blijft en dat is het hebben van seks, en wellicht een stabiele relatie, met psycholoog Mona Ibsen.
Verder wil hij natuurlijk uitvinden welke geheimen Assad en Rose met zich meedragen. Hij is een uitstekende detective, maar te veel doden hebben zijn interesse voor het dagelijks werk afgezwakt. En daarom zit Assad hem achter zijn broek aan.'
Hoe ontwikkelt Carl zich tot nu toe in de vier geschreven boeken?
'Assad en Rose halen de scherpe kantjes van Carls karakter. Door de verhalen heen zie je steeds meer belangstelling voor zijn medeonderzoekers en zaken en steeds minder drang om alleen maar sigaretten rokend met zijn voeten op tafel de dag door te brengen. Maar zeker weten doe je het niet met Carl. Een volgend moment zou hij kunnen terugvallen in zijn oud gedrag en slechte gewoontes.'
In het eerste boek liever de voeten op tafel en in het tweede boek neemt hij een verlamde collega in huis. Volgt Carl liever de makkelijke of de moeilijke weg?
'Zoals de meesten van ons probeert Carl liever de weg van de minste weerstand te nemen – maar diep in zijn hart weet hij dat dit niet werkt op de lange termijn. Hij is intelligent met een donker geweten. Voor Carl bestaan er eigenlijk geen sluipweggetjes.'
Je andere personages hebben ook twee kanten. Assad die erg open is in zijn communicatie maar erg gesloten over zijn verleden. En Rose heeft een andere kant die deels wordt ontsloten in het derde boek De noodkreet in de fles.
'Kun je vertellen waarom je deze vorm van dualiteit hebt gekozen?
'Alleen maar om mijn lezers te laten branden in de Hel van onzekerheid tot het moment is gekomen waarop ik de waarheid onthul over deze drie werknemers in de Kelder.'
Carl werkt voor - of beter gezegd is - Bureau Q dat vanuit Kopenhagen landelijk onderzoek doet naar cold cases. Zijn Deense politici bereid om te investeren in onderzoek naar oudere misdaden?
'Deense politici zijn alleen geïnteresseerd om geld te investeren in korte termijn projecten. In mijn ogen denken ze niet veel verder dan hun neus lang is.'
Carl woont in Allerød op bijna 30 km van Kopenhagen, waarom deze afstand tot de hoofdstad? Je schijnt zelf deze voorkeur te delen met Carl. Welke overeenkomsten delen jullie nog meer?
'Kopenhagen is een stad die veel te duur is om in te wonen voor een politieman, verpleegster, onderwijzer of andere eerzame beroepen. Daarom moeten zij op grotere afstand van hun werk wonen. Hoewel Allerød niet goedkoop is om te wonen heeft Carl een rijtjeshuis weten te vinden met een klein tuintje zoals je dat ook ziet in veel aardige plaatsjes in Nederland.
'Behalve dat we samen in dezelfde stad leven, ik in het oosten en hij in het westen, hebben we meer overeenkomsten. We zijn allebei lui, een luis in de pels van domme autoriteit, hebben een grote mond en zijn erg analytisch. We houden allebei van een koud biertje en kijken graag naar en kijken graag naar het journaal met onze voeten stevig op tafel geplant.'
Scandinavische misdaadromans en films
Een van je collega's zei dat de misdaadroman een kroniek is van het hier en nu. Waarom zijn misdaadromans geschikt om sociale misstanden te bespreken?'Eigenlijk is iedere roman hiervoor geschikt. Hier onderscheiden misdaadromans en thrillers zich niet van andere genres. '
Kun je aangeven welke veranderingen in de Deense samenleving je zou kunnen gebruiken of hebt gebruikt als thema in je boeken?
'Hoor eens, deze vraag is veel te groot om te kunnen beantwoorden. De Deense samenleving is zo extreem veranderd de laatste tien jaar door wat ik zelf zie als incompetentie, zelfverrijking, misbruik van macht en zelfgenoegzaamheid van onze politici dat elke dag je inspiratie geeft. De meeste Denen verlangen naar betere tijden.'
In je jeugd woonde je in een psychiatrische instelling door het werk van je vader. Kun je aangeven in hoeverre deze ervaring je hielp om menselijk gedrag in perspectief te plaatsen?
'Toen ik zes jaar was, was een van mijn beste vrienden een moordenaar. In de kliniek werd hij behandeld met medicatie en hij was degene die mij een zacht grijs katje als geschenk gaf. Deze man gaf me inzicht in de dualiteit van de mensheid. Hoe het goede en slechte niet alleen kan samenkomen in een mens, maar altijd samenkomt.'
In Zweden schreven Sjöwall & Wahlöö tussen 1965 en 1975 hun serie van tien boeken over Martin Beck, later gevolgd door Henning Mankell met Wallander en Åke Edwardson, Håkan Nesser and Kjell Eriksson. Waarom was het tijd dat Denemarken zijn eigen succesvolle schrijver van een politieserie kreeg?
'Wij Denen zijn grappiger dan de rest van de Scandinaviërs en een beetje slimmer ook, maar we zijn eigenlijk te lui om de hele tijd de competitie aan te gaan. Ik heb uiteindelijk de handschoen maar opgenomen die daar al enige tijd op ons lag te wachten.'
Vertel niemand dat je dit van mij hebt gehoord – zeker niet de Zweden, Noren, Finnen en die ene uit IJsland.'
Wat maakt Scandinavische misdaadromans zo succesvol in andere Europese landen zoals Duitsland en Nederland?
'We zijn eigenlijk allemaal min of meer hetzelfde in dit deel van Europa, alleen lijken de Scandinaviërs meer exotisch door hun grote mond, hun lange donkere wintermaanden en veel tijd om elkaar sterke verhalen en leugens te vertellen.'
In de media kwam naar boven dat de eerste twee boeken over Carl zouden worden verfilmd bij de Deense filmmaatschappij Zentropa. Heb je een beeld wanneer de opnames gaan starten en is de cast al compleet?
'Het is de bedoeling dat de verfilming van de eerste vier boeken start in 2012 . De cast voor deze vier films ligt op dit moment nog niet vast.'
In hoeverre ben je als schrijver betrokken bij het filmscript?
'Dat zou niet verstandig zijn denk ik. Met uitzondering van een prachtig script door John Irving over The Cider House rules, kunnen schrijvers beter wegblijven van filmscripts over hun eigen werk. Hier ligt werk voor de echte professionals.'
Wellicht is er dan de mogelijkheid voor het spelen van een rolletje in de film net als je collega Camilla Läckberg?
'Ik speel iedere rol die de regisseur van me verlangt. En dat geldt ook voor de rol van Rose of De vrouw in de kooi.'
'Ik wens jullie bijna-Denen het allerbeste in het wonderschone Nederland. En eet af en toe een bamistukje of nasihapje voor me. Ik mis dat elke dag.'
© Interview Februari 2011 voor Ezzulia.nl
door Ronald de Jong