Humor is essentieel

Van de Zweedse thrillerschrijver Arne Dahl verscheen recent de zevende titel in zijn reeks over het internationaal opererende A-team. Requiem is de vertaling van het in 2004 verschenen Dödsmässa die voor rekening kwam van Ydelet Westra. Ezzulia nam contact op met de schrijver om te horen waarom een literair criticus zich stort op het schrijven van thrillers en vraagt naar zijn plannen nu de serie over het A-team is afgerond. Met veel geduld en milde spot gaat de schrijver in op de grote hoeveelheid vragen die Ezzulia op hem afvuurt



In Nederland verscheen het eerste boek van Arne Dahl in 2003, getiteld Kentucky Killer. Chronologisch het tweede boek uit een tiendelige serie.

Arne Dahl of Jan Arnald

Kun je aan de Nederlandse lezers die om de een of andere slechte reden je eerste zes boeken hebben gemist vertellen wie Arne Dahl is?
'Arne Dahl is een Zweedse auteur van misdaadromans die zich richt op het schrijven van intelligente en opwindende literatuur met een hoge dosis spanning, verzorgd taalgebruik en de nodige diepgang. Misdaadromans die je bij je kladden pakken en laten verlangen naar meer.'

Je hebt voor de krant Aftonbladet gewerkt als literair criticus en hebt een aantal romans geschreven onder je eigen naam Jan Arnald. Kun je aangeven waarom je bent begonnen met het schrijven van misdaadromans?
'Het was de uitgelezen manier om twee dingen tegelijkertijd te doen: het terugwinnen van het pure genot van het schrijven en de mogelijkheid om op een onderhoudende manier te reageren op de hedendaagse samenleving met een snufje politiek. Ik had altijd al een meer literaire stijl van schrijven en de kunde om interessante personages te creëren – ik ontdekte echter ook mijn talent om een origineel plot te bedenken. Daarbij hield ik van de opwinding die het schrijven van spannende verhalen mij bracht.'

Hielp je studie en je werk als literair criticus je verder bij het ambacht van het schrijven van misdaadromans?
'Het analytisch vermogen van een criticus maar ook van een academicus helpt geweldig bij het vinden van een origineel plot. Het helpt ook om je te verplaatsen in de manier waarop de politieman denkt wanneer hij zich een weg graaft door het verborgen verleden. Verder is het makkelijker als je weet hoe anderen schrijven zodat voorkomen kan worden dat je dezelfde weg bewandelt. Wanneer je het genre voldoende eigen hebt gemaakt, ga je het beschouwen als een ambacht. De misdaadroman is een genre met een ongewone hoeveelheid verplichte elementen – het is de kunst om deze op een boeiende manier te verspreiden, dus zeker een ambacht zelfs handwerk. Maar zonder het kunstzinnige element zou het snel saai worden en niet gaan vliegen.'

Volg je een vaste werkwijze bij het schrijven van je misdaadromans?
'Het schrijfproces bestaat voor mij uit twee delen, het eerste is de voorbereiding en de tweede het eigenlijke schrijven. Ik moet mezelf echt dwingen om niet te snel te beginnen met schrijven. Wanneer je eenmaal begonnen bent mag er geen enkele twijfel meer bestaan over het plot. Alles moet zo zijn voorbereid dat het schrijven soepel verloopt zoals werken in een flow. Het doen van research, het uitwerken van ideeën en een plot duren hierbij altijd langer dan je denkt.'

Wat is dan de ultieme uitdaging bij het schrijven van een misdaadroman'?
'Mijn ultieme uitdaging is om nooit twee keer hetzelfde soort boek te schrijven. Hetgeen wel veel voorkomt in dit genre... Ik vind dat je te allen tijde op zoek moet naar nieuwe onderwerpen, nieuwe plots en nieuwe verrassingen.’

Kun je beschrijven hoe je te werk gaat bij je keuze van de onderwerpen?
'Ik heb een bepaald uitgangspunt; een soort basisidee over de tijd waarin we leven, de tijdsgeest als je het zo wil noemen. Het idee is dat de overtredingen die op een gegeven moment worden begaan in een samenleving de perfecte weerspiegeling zijn van die tijdsgeest. Al deze overtredingen (misdaden als je wilt) hangen op de een of ander manier met elkaar samen. Grote misdaden, kleine misdaden – ze zijn alle onderdeel van een groter geheel. Ik wil deze verborgen patronen in de samenleving proberen te vangen, zichtbaar maken. De verborgen connecties.’

Je bent een aantal keer genomineerd voor beste Zweedse misdaadroman. Helpen deze nominaties je in de ontwikkeling van je verhalen?
'Niet echt. Het is een bonus – zeker de internationale prijzen en waardering – maar ik hou koppig vast aan mijn eigen visie, ongeacht wat anderen zeggen.'

Wat heeft de Svenska Deckarakademin gemist in je boeken, denk je? Want ondanks de nominaties won je nooit. Hoewel je in 2007 wel een prijs kreeg toegekend voor het opnieuw leven inblazen en vernieuwen van het misdaadgenre in Zweden?
'Toen ik begon met schrijven was de Academie erg conservatief, zeker wat hun ideeën betrof over hoe een misdaadroman eruit moest zien. Dit was voor de grote Zweedse golf van misdaadromans, een beweging waarin verschillende nieuwe vormen werden ontwikkeld. Achteraf was er blijkbaar spijt en gaven ze mij een speciale prijs voor de gehele serie. Eerlijk gezegd betekende dit niet zo veel voor me. Ik kreeg andere prijzen in meer vooruitstrevende landen.'

De laatste roman die je schreef verscheen in 2010, Intimus. Kun je aangeven welke boodschap je wel in je literaire maar niet in je misdaadromans kunt verwerken?
'De boeken van Arne Dahl gaan altijd over dezelfde personages. Ik heb geen enkel probleem om hun leven spannend te maken – maar soms heb je andere personages nodig die problemen hebben die niets te maken hebben met de criminele wereld waar ze een onderdeel van zijn. Intimus is een donker liefdesverhaal met thrillerelementen die zeker de liefhebbers van de misdaadromans zal aanspreken.'

Over het A-team

De Intercrime-serie bestaat uit tien (of elf) boeken over het A-team. In de eerste boeken treden Paul Hjelm en Kerstin Holm op als belangrijkste personages. In de volgende boeken ligt de nadruk steeds vaker op een van de andere personages zoals bijvoorbeeld Jorge Chavez in Midzomernachtdroom.
Je hebt het boek Elva geschreven, hetgeen Zweeds is voor het getal elf. Is Elva het elfde boek of is er volgens Zweedse traditie sprake van een tiendelige serie?
'Het boek Elva is het elfde boek van een tiendelige serie over het A-team. Het is een bijzonder verhaal over wat er met het de leden van het team gebeurt na tien boeken. Voor een misdaadroman is het zeer bizar maar op een verbazingwekkende manier.'

Wat zijn de doelstellingen van het A-team?
'Het is een speciale unit die zich bezig houdt met internationale misdaden of eigenlijk allerlei nieuwe soorten van misdaad. Ze worden ingeschakeld in zeer gecompliceerde zaken die vaak internationale vertakkingen hebben.'

In Nederland was er op televisie een Amerikaans A-team actief. Is er een verband met het Zweedse A-team?
'Zeer zeker niet. Mijn team heet in het Zweeds de A-groep. Het was de eerste naam die de teamleiding kon bedenken toen ze onder druk in mijn eerste boek Misterioso het team moesten samenstellen. Later kregen ze een meer formele naam...'

Op je site vertel je dat ieder personage staat voor een specifieke kant van je eigen karakter. Kan je vertellen wie Arto Söderstedt is en welke kant van jou hij weergeeft?
'Arto is de vrije denker van het A-team. Hij ziet altijd mogelijkheden om buiten de geëigende kaders te denken.'

Wat is dat toch tussen de Zweden en Finnen, er lijkt een soort haat-liefde relatie te bestaan?
'Dat is een lang verhaal. Finland was ooit een deel van Zweden. Toen dat nog het geval was sprak vooral de gegoede klasse Zweeds. Er is nog steeds een zeer kleine minderheid in Finland die Zweeds spreekt – en Arto behoort tot deze minderheid. En over die haat-liefde verhouding dat klopt wel. We zijn echt heel verbonden – de grootste hoeveelheid immigranten in Zweden komt uit Finland – maar ze blijven echt heel verschillend. Zij denken dat we allemaal homoseksueel zijn en wij vinden hen allemaal holbewoners (lachend).'

Je stopt veel humor en ironie in je boeken. Zijn humor en misdaadromans goed te mixen?
'Ja zeer zeker. En op verschillende niveaus. Het genre van de misdaadroman heeft zeker de laatste periode aangetoond dat veel elementen uit andere genres kunnen worden opgenomen waaronder ook een element als ironie. Maar belangrijker dan dat, humor is – los van het feit dat het leuk is om te schrijven – absoluut essentieel om een wereld te beschrijven die normaal donker en sinister is. Op een duistere plek is humor noodzakelijk zowel voor de politieman om te overleven als voor de mens, een tegenkracht tegen het duister en het kwaad.'

Na de serie over het A-team heb je een nieuw boek geschreven met de titel Viskleken van wat het begin moeten worden van een serie van vier boeken over het Opcop-team. Kun je een tipje van de sluier oplichten over wat we kunnen verwachten van het nieuwe team?
'Na het beëindigen van de serie inclusief de appendix Elva kreeg ik een zware aanval van scheidingsangst zowel ten opzichte van het genre als ook van de personages van het A-team. Er was zoveel gaande in de wereld waarbij de misdaad een nieuw internationaal niveau had bereikt (het was ten tijde van de grote financiële crisis in 2008). Ik realiseerde me dat het echt nodig was om de internationale criminaliteit verder te belichten. Hiervoor nam ik een aantal leden van het A-team en plaatste deze in een nieuwe speciale unit van Europol die samenwerken met agenten uit heel Europa. Het nieuwe team Opcop, werkt vanuit Den Haag. Er komt dus veel van Nederland voor in de nieuwe serie...'

Over het boek Requiem

In het zevende boek Requiem schrijft Dahl over de overeenkomsten tussen de oorlog in Irak en de inval van Nazi-Duitsland in Rusland. Twee oorlogen die worden gestart om oliereserves veilig te stellen. In dit boek beschrijf hij ook de overblijfselen (wellicht de fossielen) van de koude oorlog.

We lazen dat je veel waardering hebt voor de boeken van John Le Carré. Kunnen we Requiem beschouwen als een eerbetoon aan zijn werk?
'Zeker. Toen de VS met de invasie in Irak begon, gebaseerd op vreemde uitgangspunten, ontstond er in mij een verhaal. Ik zag een klassieke spionagethriller voor me, die terugging naar de tweede wereldoorlog en de koude oorlog. Vanzelfsprekend was Le Carré de referentie voor een dergelijk verhaal. Hoe zou een verhaal als The spy who came in from the cold er uitzien als het vandaag geschreven zou worden. Wat was er gebeurd met alle oude spionnen, de overblijfselen van de koude oorlog. Welke rimpels in het water zagen we nog terug uit die dagen?'

Is er een overeenkomst tussen Jan-Olov Hultin, de gepensioneerde commissaris, en George Smiley?
'Natuurlijk. Ik besloot om de gepensioneerde Hultin bij het verhaal te betrekken omdat hij de meeste 'koude-oorlogeigenschappen' had van alle personages die ik ooit had gecreëerd. En hij deed het geweldig.'

Twee oorlogen gescheiden door een periode van zestig jaar. Heeft de westerse wereld voldoende geïnvesteerd in de alternatieven voor fossiele brandstoffen?
'Voor mij was dit een sterke prikkel om Requiem te schrijven. De research voor dit boek bestond uit veel lezen over de alternatieve energiebronnen. Het was duidelijk dat er ook voor de tweede wereldoorlog veel onderzoek werd gedaan naar deze alternatieven zoals de mogelijkheden van waterstof, die we nu opnieuw langzaam aan het herontdekken zijn.'

In dit boek breng je een moordenaar terug uit het begin van de serie. Was er nog een rekening te vereffenen?
'Absoluut. Gunnar Nyberg, mijn grote politieman, was blijven denken aan zijn ontsnapping aan deze gruwelijke figuur, die ook een fossiel was uit de koude oorlog. En deze killer was eigenlijk ook een te mooi personage om niet te hergebruiken. En daarbij had Nyberg het ook nodig dat hij terugkwam...'

In Requiem leest Gunnar een boek over de slachtpartij bij Chios dat vijftien jaar eerder werd geschreven door een jonge veelbelovende Zweedse schrijver. Kende je het boek Chiosmassakern?
'(lachend) Een heel bijzonder Zweedse roman uit 1990, toevallig hetzelfde jaar waarin ik debuteerde.'

Je beschrijft in het boek de situatie van olievelden in de zee tussen Griekenland en Turkije en het risico van een oorlog. Kijkend naar de huidige financiële situatie van Griekenland en de wanhopige positie van het land wellicht een meer realistisch scenario dan in 2004?
'Dan zou je het scenario uit het nieuwe boek Viskleken moeten zien... Nee, ik denk dat het risico op een oorlog tussen Griekenland en Turkije niet zo groot is. Zeker zolang Turkije lid probeert te worden van de EU.'

[Terwijl Arne Dahl dit antwoord gaf werden op hetzelfde moment Turkse marineschepen gestuurd naar een omstreden gebied waar de Grieks-Cypriotische regering onderzoek deed naar oliewinning op zee.]

Succes van de Scandinavische auteurs

Om nog even terug te komen op de misdaadromans in het algemeen, waarom leent dit genre zich zo goed om misstanden in de samenleving te bespreken?
'Zoals eerder aangegeven: de overschrijding die een samenleving tolereert is een prima reflectie van deze samenleving. Misdaad is een reflectie van een samenleving, nu nog meer dan anders. Verder is er nog een zeer praktisch aspect: een politieman heeft toegang tot alle gebieden van de samenleving. Hij of zij komt overal binnen en kan in alle donkere hoekjes gluren. Bovendien komt in de misdaadroman het contrast tussen goed en slecht, recht en onrecht aan bod – en wordt een natuurlijk speelveld gecreëerd voor de acute morele vragen die leven in een samenleving.'

Wat is veranderd sinds Sjöwall en Wahlöö begonnen met hun maatschappijkritiek wanneer je dit vergelijkt met je eigen boeken?
'De wereld is veranderd. En Zweden is zelfs nog meer veranderd. Toen ik begon als schrijver van misdaadromans vroeg ik mezelf af: hoe zouden de boeken van S&W eruit hebben gezien wanneer ze nu zouden worden geschreven. In een andere internetachtige wereld met globale invloeden? Ik begon met deze visie voor ogen maar hier week ik steeds meer af. Het werd moderner en het genre was in staat om verschillende elementen van andere genres te absorberen. Elementen van literatuur tot superhelden uit de stripwereld, van comedy naar satire, van horror naar drama. Ik vind het genre veel flexibeler dan ooit tevoren.'

Waarom zijn de Scandinavische schrijvers hiermee juist zo succesvol?
'Traditie. Exotische elementen. De moord op Olof Palme maakte van ons Zweden in 1986 een natie van onderzoekers die de moord op de premier wilde oplossen. Grote veranderingen van een vreedzaam, enigszins geïsoleerd land in het koude noorden tot een gemiddeld Europees land.

En natuurlijk van tijd tot tijd geweldig geschreven boeken.'

Onze laatste vraag: je boeken worden verfilmd. Heb je hier zelf een aandeel in?
'Ik was min of meer scriptsupervisor. Ik las alle versies van het script en controleerde dat het verhaal in lijn bleef met de geest van de boeken. Ik verheug me echt op de tv-serie, die waarschijnlijk ook in Nederland zal worden uitgezonden. De eerste vijf boeken worden verfilmd tot 10 afleveringen van ieder 90 minuten. Een best uitgebreide verfilming die hopelijk veel waardering zal krijgen.'


© December 2011 voor Ezzulia.nl
interview Ronald de Jong