één meer dan negen

Afgelopen mei alweer kwam het tweede boek over advocate Thóra Gudmundsdóttir van de IJslandse schrijfster Yrsa Sigurðardóttir uit in Nederland. Het boek kreeg de titel Neem mijn ziel en is de vertaling van Sér grefur gröf uit 2006. Ezzulia zocht contact met de schrijfster om te horen waarom een ingenieur Civiele Techniek overschakelt op het schrijven van misdaadromans, wie haar hoofdpersoon Thóra Gudmundsdóttir is en of zij, net als de heldin van Stieg Larsson, voorzien is van een tatoeage. Met veel gevoel voor humor gaat de schrijfster op alle vragen in.




In Nederland debuteerde Yrsa Sigurðardóttir in 2006 met haar eerste misdaadroman, Het laatste ritueel, over de gescheiden advocate Thóra Gudmundsdóttir uit Reykjavik. We moesten vijf jaar wachten op de vertaling van haar tweede boek, terwijl de schrijfster wisselde van uitgeverij. In de tussentijd bleef zij werken aan haar reeks en inmiddels staat de teller op zes boeken met Thóra in de hoofdrol.

Over Yrsa Sigurðardóttir

Kun je de lezer die je eerste boek heeft gemist vertellen wie Yrsa Sigurðardóttir is?
'Ik ben een IJslandse schrijfster van een serie misdaadromans over Thóra. Ik woon in Seltjarnarnes, een voorstad van Reykjavík, samen met mijn echtgenoot en twee kinderen en werk de meeste dagen als ingenieur wanneer ik niet aan het schrijven ben.'

Je hebt Civiele techniek gestudeerd en gewerkt aan de bouw van een grote dam voor een waterkrachtcentrale. Hoe kom je vandaar tot het schrijven van kinderboeken?
'Het moet gezegd worden dat er zo weinig mensen leven op IJsland, dat iedereen minimaal twee dingen moet doen anders krijgen we gewoonweg niet al het werk gedaan. Aangezien ik een zeer slechte kok ben en ook niet geschikt ben als loodgieter was schrijven iets dat ik kon oppakken.'

Kun je aangeven waarom je bent overgeschakeld van kinderboeken naar misdaadromans?
'Mijn kinderboeken waren gevuld met humor en na vijf jaar werd ik het wel een beetje beu om altijd grappig te moeten zijn. Verder moet je, als je voor kinderen schrijft, wegblijven van een aantal onderwerpen om de onschuld van je lezers intact te houden. Ik wilde uiteindelijk voor volwassenen schrijven en over onderwerpen zonder mij druk te hoeven maken in hoeverre mijn lezers hier door beïnvloed zouden kunnen raken. Hierna volgde het besluit om over te stappen naar de misdaadroman.'

Wat is voor jou de ultieme uitdaging wanneer je een misdaadroman schrijft in vergelijking met je werk als ingenieur?
'De ultieme uitdaging die ik ervaar is om een intrigerend verhaal te maken en hierbij de lezer zo geïnteresseerd te houden dat hij zijn boek niet weg kan leggen. In tegenstelling tot mijn werk als ingenieur waarbij de meeste mensen het niet zo spannend vinden wat we doen; ze waarderen meestal het eindresultaat maar zijn hierbij maar matig geïnteresseerd in de details en hoe het in elkaar steekt.'

Je hebt inmiddels zes boeken op je naam staan over Thóra. Kun je iets vertellen over hoe je te werk gaat bij het schrijven van een nieuw boek, gebruik je een blauwdruk of een synopsis?
'Soms doe ik beide en soms geen van beide. Gewoonlijk weet ik waar ik wil beginnen en hoe ik wil eindigen. Het verhaal tussen A en B werk ik uit tijdens het schrijven. Voor twee van mijn boeken heb ik een gestructureerde aanpak gevolgd maar gewoonlijk heb ik zo'n haast om te beginnen dat ik er niet aan toekom om eerst de structuur aan te brengen.’

Kun je uitleggen hoe je spanning aanbrengt op een manier dat de lezer wil blijven lezen en een boek van meer dan 400 pagina's niet neer kan leggen?
'Ik creëer spanning door mezelf als graadmeter te gebruiken. Tijdens het schrijven vraag ik me constant af wat mij als lezer geboeid zou houden en wil ik zelf weten wat is er gebeurd. Op deze manier bedenk ik obstakels en problemen waar mijn personages een oplossing voor moeten vinden. Geregeld moet ik wat afstand nemen van mijn werk om in mijn hoofd alle losse eindjes weer aan elkaar te knopen op een manier dat het allemaal nog klopt.’

Over Thóra Gudmundsdóttir

De hoofdpersoon in de boeken van Yrsa is advocate Thóra Gudmundsdóttir.

Hoe zou je haar omschrijven?
'Thóra is advocaat, een gescheiden moeder van twee kinderen. Ze is een typisch voorbeeld van een jonge IJslandse vrouw, ze werkt en probeert zo goed als ze kan alles draaiende te houden. Haar persoonlijke problemen zijn er van het dertien-in-een-dozijn-soort, met andere woorden ze wordt niet opgejaagd door de seriemoordenaar die haar wil opnemen in zijn serie slachtoffers. Haar zoon is een zeer jonge vader hetgeen niet zo gewoon is maar wel voorkomt. Thóra werkt in een advocatenkantoor dat zij samen runt met een oudere advocaat, de zaken gaan goed en de meeste van haar werkgerelateerde problemen worden veroorzaakt door haar verschrikkelijke secretaresse Bella.'

Hoe heeft Thóra zich ontwikkeld in de zes boeken die je over haar hebt geschreven, anders dan dat ze oma werd in het tweede boek?
'Ze wordt in babystapjes ouder maar blijft eigenlijk dezelfde persoon zoals we eigenlijk allemaal doen. We worden aan de buitenkant ouder maar blijven van binnen altijd 25. Haar leven ontwikkelt zich door de sociale ontwikkelingen en de lezer kan per boek volgen hoe zaken veranderen in IJsland in dit boek met name de gevolgen van het financiële fiasco met de banken.'

Je hebt in de eerste twee boeken gekozen voor een Duitse minnaar. Kun je vertellen waarom en blijft hij terugkeren in de volgende boeken?
'In het eerste boek was de Duitse minnaar alleen bedoeld voor het eerste boek. De buitenlandse insteek maakte het voor mij zelf realistischer omdat ik zelf IJsland niet associeerde met zware misdaden. Natuurlijk weet ik nu beter, we hebben ook een aantal behoorlijk zware financiële criminelen die elke vergelijking aan kunnen met de slechteriken uit veel grotere landen. Dus op deze manier kwam Matthew in het verhaal terecht en eenmaal daar vond ik het nuttig om hem dingen te laten zien door de ogen van een buitenlander en hem de vragen te laten stellen over zaken die voor iedereen die niet uit IJsland komt wellicht vreemd overkomen. Verder zorgt hij er voor dat Thóra niet verzeild raakt in de serie relaties zodat ze dellerig zou kunnen overkomen na een serie van twaalf boeken.'

Kun je aangeven welke moeder (behalve de gedreven onderzoeker) normaal aan het werk blijft terwijl haar zestien jaar oude zoon en zijn zwangere vriendin rondrijden in haar wagen met caravan?
'Waarschijnlijk is dit niet zo'n groot probleem in IJsland als het mogelijk kan worden gezien in andere landen. Wat zij doet is waarschijnlijk hetzelfde als de meeste moeders op IJsland zouden doen. Ze vertelt haar zoon dat hij moet blijven waar hij is en belt de vader die dichterbij is en zegt hem dat hij zijn verantwoordelijkheid moet nemen..

Mijn zus veroorzaakte een aanrijding met mijn vaders wagen toen ze veertien was – ze nam de auto mee om wat snoep te gaan kopen en reed door de hele stad voordat ze de rem en het gaspedaal verwisselde.'

Toen je het boek schreef werd je zelf ook grootmoeder. Zijn er meer overeenkomsten tussen jou en Thóra?
'Ja en nee, mijn eigen zoon volgde de voetstappen van Thóra’s zoon dus zij werd eerder grootmoeder dan ik. Het helpt mij bij het schrijven wel om naar de jonge ouders te kijken maar ik probeer hier wel terughoudend in te zijn aangezien mijn zoon dit niet zo kan waarderen. Verder delen Thóra en ik een hoop gedachten, wat niet zo vreemd is aangezien haar gedachten worden opgeroepen door mijn gedachten. Nu ik hier zo over nadenk geldt dat ook voor de gedachten van de misdadiger hetgeen wel een beetje verontrustend is.'

Je gebruikt verschillende locaties in IJsland bijna als een personage in je boeken. Hoe belangrijk is deze veranderende omgeving voor je verhalen?
'Ik houd van de variaties in omgeving om het voor mezelf maar ook voor mijn lezers boeiend te houden.'

De meeste Nederlandse lezers kennen IJsland als het land van de uitbarstende vulkanen, de geisers, de overweldigende natuur en de boeken van je collega Arnaldur Indriðason. Wanneer we de banken buiten beschouwing laten, welke andere attracties van IJsland kan de lezer in je boeken ontdekken?
'Ik probeer verschillende aspecten van de geschiedenis van IJsland en de cultuur in de boeken te verwerken zodat de lezer iedere keer weer wat wijzer wordt over onze folklore, onze manier van leven, de geografie, onze manier van denken en de natuur. Echter om de volledige ervaring op te doen raad ik aan om IJsland te bezoeken.'

Over misstanden

Veel Scandinavische misdaadromans stellen misstanden in de samenleving aan de kaak.
Zijn er veel misstanden in de IJslandse samenleving?
'Ja die zijn er zeker. Hoewel IJsland een soort minisamenleving is, zijn veel van de sociale problemen die overal ter wereld aanwezig zijn, ook hier van kracht. Gelukkig door het miniformaat van ons land zijn deze problemen eenvoudiger te verhelpen dan in grotere landen waar het individu vaak verloren gaat in de totale omvang van de problemen.'

Waarom zijn misdaadromans een goede manier om deze misstanden bespreekbaar te krijgen?
'In het algemeen denk ik dat misdaadschrijvers meer gevoel hebben bij wat er speelt met de gemiddelde burger en zijn/haar leefomstandigheden dan de schrijvers die zich echt richten op de literatuur. Hun manier van denken is anders dan dat van de gemiddelde auteur van misdaadromans. Daarbij is misdaad vaak een bijproduct van een sociaal probleem en daarmee past het logischerwijs ook goed bij verhalen die draaien om misdaad en de mensen die ze plegen.'

Kunnen de misdaadromans uit landen als Noorwegen en Zweden worden vergeleken met de IJslandse zoals deze door jou en je collega's worden geschreven en waarom zijn deze boeken zo succesvol de laatste tien jaar? Is er sprake van een Scandinavische golfstroom in de zee van misdaadromans?
'Er is volgens mij zeker sprake van een Scandinavische golf die begon met Henning Mankell en die opnieuw werd opgestuwd door Stieg Larsson. Deze golf opende de deur voor andere schrijvers uit de Noordelijke landen. We kunnen concluderen dat lezers buiten Scandinavië de boeken net zo zeer waarderen als de inwoners zelf. Het is lastig om te zeggen waar deze aantrekkingskracht precies vandaan komt maar als ik er een slag naar zou moeten slaan dan denk ik dat het de mix is tussen de geloofwaardigheid van de personages en de sociale betrokkenheid die de lezers waarderen.
Verder denk ik dat het ook te maken heeft met de manier waarop men denkt over de Scandinavische landen, een onschuldige bijna perfecte samenleving vergelijk het met het kijken onder een fraai gevormde steen om hieronder een nest krioelende en afstotelijke insecten aan te treffen.

Het moet wel worden gezegd dat, hoewel er gemeenschappelijke elementen aanwezig zijn in de Scandinavische misdaadromans, iedere schrijver wel zijn eigen stijl hanteert die hem onderscheidt van zijn collega's. Wanneer ik kijk naar mijn eigen boeken dan bevatten deze vaak meer griezelige elementen dan je normaal aantreft binnen het genre.'

Je noemde zelf al het succes van Stieg Larsson. In een interview met The Telegraph werd al gezegd dat je wordt gezien als het IJslandse antwoord op Stieg Larsson. Zijn de internationale uitgevers op zoek naar een nieuwe Salander?
'Stieg Larsson gaf de markt inderdaad een boost en het is jammer dat hij zijn lezers (mijzelf inbegrepen) niet meer verhalen kan brengen. Met betrekking tot het interview in The Telegraph heb ik de opmerking opgevat als een compliment en ik denk dat er wordt gehoopt op een goede verkoop en niet dat onze schrijfstijlen vergelijkbaar zijn want dat is niet het geval.

Ik hoop dat lezers en uitgevers niet echt zitten te wachten op een nieuwe Lisbet Salander omdat dit alleen maar kan tegenvallen. Je kunt haar zien als de Coca Cola onder de fictieve personages. Je kunt het namaken maar het zal altijd anders smaken.'

Dus jouw personage Thóra heeft nog geen tatoeage?
'Thóra heeft geen tatoeage en zal er waarschijnlijk ook geen krijgen... tenminste als ze niet te dronken wordt. Persoonlijk kan ik mijn drinken ook op deze manier reguleren. Wanneer ik denk dat het een goed idee is om een ring door mijn neus te laten zetten, net als bij sommige stieren, dan weet ik dat het tijd is om te stoppen met drinken en naar huis te gaan. Gelukkig zijn er in IJsland geen tatoeage- en piercingshops open in de nacht gelukkig voor mij en voor Thóra.'

Neem mijn ziel

Thóra reist in het boek Neem mijn ziel naar de westkust om een hoteleigenaar te helpen die denkt dat de gebouwen die hij heeft gekocht worden bezocht door geesten. Hij wil een rechtszaak starten tegen de verkopende partij.

Voor een land dat alleen wegen bouwt met instemming van elfen, kunnen klopgeesten worden gezien als een redelijk normaal verschijnsel.
Hoe belangrijk is het huldufólk (verscholen mythische volk) voor IJsland?
'Jammer genoeg speelt het huldufólk een steeds kleinere rol omdat de jongere generaties meer bekend zijn met de verschillende aspecten van het internet dan met de traditionele sagen en legenden. Een situatie die er natuurlijk aan zat te komen en die zal eindigen op het moment dat niemand meer weet wat al dat gedoe met het huldufólk had te betekenen.

Gelukkig is dit moment nu nog niet aangebroken en krijgen we nog af en toe een elfenverhaal in het nieuws. Verleden week werden werkzaamheden aan een tunnel in het noordwesten van het land verstoord en werd een geïmproviseerde geschillencommissie met priesters, zieners en een gitaarspeler gevormd om het probleem op te lossen. Met succes.'

In het boek beschrijf je de invloed van Nazi-Duitsland op jouw land. Was er een dergelijke beweging voorafgaand aan de tweede wereldoorlog?
'De invloed was niet noemenswaardig de paar verdwaalde zielen die zich aansloten waren of al geruime tijd het spoor bijster of wilde graag een robbertje vechten met de communisten - een ander klein groepje. Niemand in die tijd sloot zich aan als Nazi vanuit een diepe betrokkenheid en begrip van de doctrine.'

Er zijn op IJsland circa 300.000 inwoners en slechts een paar vaak niet zo intelligente moorden per jaar. Hoe complex is het om een geloofwaardig verhaal te vertellen waarin meer doden in een week worden aangetroffen dan normaal in één jaar?
'Dat is inderdaad een uitdaging en hierbij is het van belang om alle andere elementen van het verhaal zo dicht mogelijk bij de realiteit te houden. Hetgeen betekent dat je moet werken met zeer geloofwaardige personages en een samenleving en omgeving die zeer realistisch zijn beschreven. Hierbij moet wel aangetekend worden dat van alle misdaadromans die worden geschreven in de wereld de misdaden vaak niet representatief zijn voor de lokale situatie. De meeste moorden die worden gepleegd zijn vanuit een verhaalperspectief vaak oninteressant en alleen maar verdrietig en verschrikkelijk voor de betrokkenen.'

Voor een advocaat is Thóra niet erg bereid om de politie te helpen bij het oplossen van de misdaden. Ze is meer gedreven om zelf de moorden op te lossen en neemt zelf bewijsmateriaal mee van de kamer van een van de slachtoffers. Wat is de drijvende kracht achter haar ambitie?
'Zoals ik al eerder beschreef is Thóra een typische inwoner van IJsland. We kijken in het algemeen naar regels en wetten als richtlijnen. Aanwijzingen die je naast je neer kan leggen als het beter uitkomt. Verder handelt ze soms sneller zonder eerst goed na te denken dat dan weer niet specifiek IJslands is. De politie hier bijt zich hier soms te lang vast in maar één theorie en weigert vervolgens verder te kijken. In de praktijk betekent dit dat een verdachte, die soms onschuldig is, iemand nodig heeft die de zaak vanuit een andere kant benadert en onafhankelijk onderzoek doet zonder betrokkenheid van de politie. Realiteit is dat je in IJsland net als overal bij de politie goede en minder goede politiemensen aantreft. Thóra ontmoet in de boeken beide soorten.'

Wat is de belangrijkste boodschap die de lezers uit dit boek kunnen halen?
'Dat op de een of de andere manier onrecht dat is gebeurd ergens in de tijd zal worden recht gezet.'

Er zijn plannen om je zesde boek Ég man þig te verfilmen. Is dit je eerste boek dat zal worden verfilmd op IJsland?
'Ja, een Duits TV filmbedrijf (Teamworx) heeft de rechten gekocht van alle Thóra boeken met uitzondering van Ashes to Dust waarvan de filmrechten in handen zijn van het IJslandse bedrijf Pegasus. Ik weet alleen niet wanneer de verfilming ook daadwerkelijk plaats zal vinden. Naast de bestaande boeken zijn ook de rechten voor het personage Thóra gekocht alsmede de rechten voor eventueel toekomstige boeken. Ik kijk met belangstelling uit naar de film I remember you de vertaling van Ég man þig aangezien het een mix is van een griezel- en misdaadverhaal dat echt zeer geschikt is voor het scherm. Zeer, zeer griezelig...'

Heb je een aandeel in het schrijven van de filmscript?
'Nee, ik zal niet actief deelnemen aan het schrijven van het script maar zal wel reviewen en waar nodig feedback geven. Ik heb ook geen actieve deelname gezocht aangezien dit alleen maar complicerend kan werken. Voor de film moeten delen van het verhaal worden geschrapt en het is voor iedereen beter als deze operatie wordt uitgevoerd door iemand die meer op een afstand staat van het origineel.'

Laatste vraag, ben je als onderdeel van de Scandinavische traditie op weg naar tien misdaadromans en kunnen we meer van Thóra verwachten?
'Ja, dat verwacht ik wel, tien is een goed aantal. In ieder geval één meer dan negen, toch?'

© November 2011 voor Ezzulia.nl
interview Ronald de Jong