Humor als kracht...
Hij is de anchorman die iedere avond het nieuws presenteert en hiermee vijfentwintig procent van de bevolking bereikt. In 2007 de eerste en enige Finse winnaar van De glazen sleutel, prijs voor beste Scandinavische misdaadroman. Vader van drie kinderen en een wanhopige, maar nog steeds enthousiaste sportman op leeftijd. Een melancholische verhalenverteller met een hang naar nostalgie, die naast zijn werk zijn creativiteit meer wil gebruiken en daarom rond zijn veertigste begon met het schrijven van misdaadromans.
Matti Rönkä debuteert in Nederland met Grensgeval, het eerste boek over zijn inmiddels vaste hoofdpersoon Viktor Kärppä. Na de internationale erkenning door het winnen van De glazen sleutel werd ook de belangstelling voor zijn werk in eigen land groter. Trots maar na vijf boeken nog steeds onwennig dat zijn naam prijkt tussen die van andere succesvolle schrijvers die hij zelf ooit las.
Op de vraag waarom Finse misdaadromans op een paar uitzonderingen na, zoals de boeken van Matti Joensuu en Leena Lehtolainen, niet echt bekend zijn in Nederland geeft Rönkä als reactie: 'Fins is een relatief klein taalgebied en wellicht speelt het aantal vertalers hier een rol, of, wat waarschijnlijker is, het heeft te maken met het feit dat er in beginsel meer wordt gekeken naar landen als Zweden en Noorwegen. Maar let op, de Finse schrijvers zijn in Europa in opkomst.' Wanneer je kijkt naar Duitsland, wordt duidelijk dat voor deze grotere afzetmarkt bijna alle winnaars van de beste Finse misdaadroman in vertaling zijn verschenen. De discussie of misdaadromans wel literatuur kunnen zijn lijkt in Finland te zijn beslecht. Matti Rönkä ontving vorig jaar de Kalle Päätalo-prijs die wordt uitgereikt aan schrijvers die literair zijn doorgebroken.
Viktor Kärppä heeft veel weg van een traditionele privédetective, een keuze die voor de Scandinavische landen niet erg gebruikelijk is, met Varg Veum als uitzondering. Rönkä kent de boeken van zijn Noorse collega Staalesen, maar benadrukt dat Kärppä zelf geen echte privédetective is. Grensgeval, het eerste boek, werd geschreven als een soort pastiche op het traditionele hard-boiled genre met in gedachte de sfeer uit de boeken van Raymond Chandler. 'Het spelen met verschillende genres, zoals het derde boek een variatie op een roadmovie is, stimuleert mij om door de ogen van Kärppä te kijken naar de Finse samenleving. Ik wilde een nieuw soort protagonist, geen privédetective maar iemand die mensen helpt die in de problemen zijn geraakt, een ritselaar. Een opportunist die langzaam vanuit de schimmige schemerzone opschuift naar de legaliteit, maar waar het verleden in de vorm van maffia en Russische geheime dienst, nog regelmatig aanklopt. Een ideale hoofdpersoon, een halve buitenstaander die de Finse gang van zaken observeert en handelt volgens zijn eigen visie op gerechtigheid. Maar ook een man met de drang om een eerlijk inkomen te verdienen, een huis te kopen en een gezin te stichten.'
'Finland heeft een lange historische band met zijn directe buren zoals Estland. De afstand tussen de hoofdsteden Helsinki en Tallinn is maar zestig kilometer en de bevolking voelt een band die wordt versterkt door grote overeenkomsten in de taal.' zegt Rönkä. 'De Finse bevolking ziet wat in de Baltische staten is gebeurd tijdens de bezetting door de Sovjet-Unie en begrijpt dat dit ook voor Finland een reëel scenario had kunnen zijn.' In Grensgeval gaat Kärppä op zoek naar een verdwenen importbruid uit buurland Estland, de zus van een gewelddadige smokkelaar, die aan de haak is geslagen door een dertig jaar oudere boekhandelaar uit Helsinki.
Viktor Kärppä zelf is afkomstig uit Ingrië, een streek rond St. Petersburg, waar eeuwenlang een Finse bevolkingsgroep heeft gewoond. In de tweede wereldoorlog werden deze bewoners met valse beloftes naar Finland gestuurd en na de oorlog door de Finnen weer terug gezonden naar de Sovjet-Unie. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kreeg deze groep weer de mogelijkheid om terug te keren naar een Finland dat ze eigenlijk niet meer kende. Viktor staat als onderdeel van deze bevolkingsgroep met één been in het moderne Finland en met het andere in oude Rusland waar zijn moeder en broer nog wonen.
Gemiddeld werkt Rönkä twee jaar aan een boek, dat begint met een idee dat wordt uitgewerkt in een synopsis en een verdeling van de belangrijkste gebeurtenissen over de hoofdstukken. Met de openingsscène en de ontknoping scherp voor ogen wordt begonnen met het schrijven van het verhaal. In de Scandinavische traditie verwerkt Matti Rönkä misstanden in de samenleving in zijn boeken. Een voorbeeld benoemd door de schrijver is de vermenging van georganiseerde misdaad met de legale bedrijfsvoering. 'In de aannemerswereld worden contracten gewonnen voor grote bouwprojecten waar het werk gedeeltelijk wordt gedaan door illegale arbeidskrachten uit de omliggende landen waarvoor geen belasting wordt afgedragen, rekeningen voor materiaal worden niet betaald en wanneer deze bedrijven over de kop gaan, laten ze een berg schulden en slachtoffers achter zonder duidelijke aansprakelijkheid.'
De schrijver wil echter niet te veel zwaarmoedigheid in zijn verhalen stoppen, zijn uitgangspunt is dat ieder mens in beginsel goed is en dat je hierop moet vertrouwen, anders wordt het leven ondraaglijk zwaar. Rönkä: 'Op die momenten dat het moeilijk is, gebruik dan humor als kracht om naar jezelf en de situatie te kijken. Viktor houdt zichzelf staande met de wijsheid van zijn moeder; zolang we in deze put zitten hebben we niet echt een probleem, tenminste, als het water zo blijft laag staan.'
© Interview Mei 2010 voor misdaadromans.nl
door Ronald de Jong