Open staan voor nieuwe ideeën

Onder de titel ‘Op zoek naar de nieuwe Stieg Larsson’ werd door Ezzulia aandacht besteed aan twee kanshebbers die in de voetsporen kunnen treden van de kaskraker Larsson. Een van de kandidaten is Jens Lapidus, strafrechtadvocaat en schrijver van ‘Snabba cash’ het debuut dat in oktober in Nederland zal verschijnen als ‘Snel geld’, het eerste deel van wat de Stockholm-trilogie moet gaan worden. Reden genoeg om de dialoog aan te gaan met deze nieuwe schrijver over zijn werk, zijn boeken en zijn motivatie.


Jens Lapidus, wie ben je en wat motiveert je om misdaadromans te schrijven?
'Ik ben een strafrechtadvocaat en schrijver, geboren en opgegroeid in Stockholm. De echte onderwereld van Stockholm en Zweden die ik tegenkom in mijn dagelijks werk als advocaat zijn te fascinerend om niet over te schrijven. Een paar jaar geleden dreigde al mijn ervaringen in het werk mijn gedachtewereld te overspoelen waardoor ik begon met schrijven om wat stoom af te blazen. Zeer effectief en in eerste instantie primair bedoelt voor mezelf. ’

Critici vergelijken je met James Ellroy, is hij een inspiratiebron?
‘Ellroy’s taalgebruik is fantastisch. Zijn ritme en staccato manier van zinsbouw is waanzinnig goed. Ik leer van Ellroy wat ik zelf noem ‘mitrailleur taal’. De woorden worden in een strak gedoseerde stroom afgevuurd - waarbij een compromisloos gevoel van actie en poëzie wordt gecreëerd. Ik geloof dat vorm en inhoud elkaar moeten versterken. Een synergie die de lezer raakt. ’

Highsmith en Lapidus over schrijven

Patricia Highsmith schreef een aantal boeken over mensen die onder verschillende omstandigheden uiteindelijk de keuze maken om een criminele daad te stellen. In haar werkje Hoe schrijf ik een spannend boek stelt ze dat een boek vaak start met een klein idee, een zaadje.
Welk idee dwong jou achter de computer
'Ik kan me het specifieke moment nog zeer goed herinneren. Ik werkte toen nog op het districtsgerechtshof. Het hof behandelde die dag een zaak over een jeugdbende uit een van de voorsteden van Stockholm. De jongeren werden aangeklaagd voor een gewapende overval. Tijdens een feestje in een appartement waren ze gewapend binnengevallen en beroofden ze de feestgangers.
Wat me uitermate fascineerde was niet de zaak zelf maar de houding van deze jongeren. Ze stonden op het punt te worden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen. In plaats van respect te tonen schreeuwden ze tegen de rechter, bedreigde het hof als of ze gewoon op straat stonden. Geen enkel inzicht dat hun eigen gedrag zou leiden tot een nog negatiever beeld. Zweden toonde mij een nieuw gezicht - ver weg van de veilige en betrouwbare mythe van de welvaartsstaat en ver weg van mijn eigen ervaring en opvoeding.
Thuisgekomen die avond zat ik achter mijn computer. Ik wilde het verhaal vertellen over deze jongeren, over een gek geworden wereld met een op geld gerichte samenleving, over een nog niet beschreven kant van Zweden. Ik wilde de donkere realistische zijde laten zien van mijn stad.Zo begon ik te schrijven.'

Hoe werkt het schrijfproces voor jou?
'Aangezien ik overdag mijn gewone werk heb, moet ik zeer gedisciplineerd zijn in mijn schrijven. Ik schrijf hoofdzakelijk ‘s-avonds en in het weekend. Ik ben niet het type schrijver dat alleen achter zijn computer gaat zitten wanneer hij de inspiratie voelt stromen. Ik ga zitten en ga aan het werk. Soms om drie uur te broeden op één woord maar soms ook om in één uur vijf pagina’s te produceren. Zo zou het moeten werken, volgens mij. '

In bovengenoemd boek adviseert Highsmith om de plot bij het begin van het boek nog niet te veel vast te leggen. Hierdoor kan de schrijver meer genieten van het schrijven en inspelen op het onverwachte. Heeft ze gelijk?
‘Ik denk dat ze gelijk heeft. Hoewel misdaadromans wel veel meer plotgedreven zijn dan gewone romans. Het plot moet wel degelijk worden voorbereid in het begin, zodat alles kan samenkomen op het einde. Wanneer je weet waar je naar toegaat dan kan de reis er naar toe geweldig zijn. Op het moment dat ik mijn eerste boek schreef, begon ik zonder vooropgezet plan. Sterker nog ik wist niet eens dat ik een boek schreef. Maar naarmate ik vorderde stelde ik een plot-plan op, zeg maar een aantal ideeën voor elk hoofdstuk en een voorgenomen afronding van het verhaal. Sindsdien gebruik ik mijn plot-plan maar het is nooit zeer gedetailleerd uitgewerkt. De afronding van het verhaal ligt niet helemaal vast. Terwijl het verhaal zich ontvouwt, ontdek ik nieuwe gezichtspunten en bewandel ik nieuwe wegen vaak gedreven doordat ik mijn personages beter leer kennen. Vaak vertellen zij mij waar ik naar toe moet.’

De moraal van de fabel Snel geld

Tijdens het lezen van Snel geld deed Jorge, een van de karakters, mij denken aan de haas uit de hardloopwedstrijd tussen de schildpad en de haas. Mrado zou het als fabeldier goed doen als de eenzame wolf uit de Balkan. Voor het derde personage JW viel de keuze uiteindelijk op een eekhoorn die hoger en hoger klimt altijd op zoek naar nog meer nootjes.
Geef ik hiermee een aardig beeld van de drie hoofdpersonen?
'Mrado als wolf is zeer herkenbaar. Ik denk dat hij zelf zeer tevreden zou zijn met deze metafoor. De twee andere personages, hoewel goed gekarakteriseerd zouden er minder tevreden mee zijn. Kanttekening van mijn kant is dat Jorge eigenlijk veel slimmer is dan de haas uit de fabel. Niet zo zeer zijn IQ maar meer gekeken naar zijn straatwijsheid. Hij begrijpt als geen ander het reilen en zeilen van de onderwereld. '

Op het einde van het boek gaan de drie fabeldieren op jacht naar een enorme stapel met kool.
'Wat is de moraal van de fabel Snel geld?
De vraag over de moraal is boeiend. Mijn ambitie voor het boek was om het amoreel te maken. In andere woorden een onderzoek naar het authentieke gevoel zonder dat hierbij de personages of de verteller te laten zedenpreken. Ik denk dat de lezer hier ook niet op zit te wachten. Mijn boeken gaan tenslotte over de echte criminaliteit in Zweden.
Na het boek geschreven te hebben realiseerde ik me dat het boek toch een zekere moraal uitdraagt. De boodschap dat je ieder individu, ook de criminelen, moeten beschouwen in al zijn facetten. Niemand is alleen maar zwart of alleen maar wit.'

Was dit de reden om van elk personage ook een speciale band met een familielid te laten zien?
'Ik wilde mijn personages afschilderen als harde, op geld jagende, criminelen. Tegelijkertijd wilde ik ze ook menselijk laten zijn. Ik geloof dat menselijke kant vooral bovenkomt in de relatie tussen mensen onderling. In liefde en respect voor de Ander. Op deze manier zijn alle drie de hoofdpersonen geportretteerd met een ‘soft spot’ - zij geven om iemand anders.
Ik weet vanuit mijn ervaring dat veel criminelen ook daadwerkelijk een sterke band hebben met vrouwen zoals hun moeder, zuster of kinderen. Alles uit mijn boek kan gebeuren en gebeurt ook in het Stockholm van vandaag.'

Is Stockhom de opvolger van Amsterdam als drugshoofdstad van Europa?
'Dat weet ik niet. Ik weet wel dat in Stockholm veel invloed uitgaat van de georganiseerde misdaad afkomstig uit Oost-Europa zoals de Russische- en de maffia uit de Baltische staten. Sinds de tachtiger jaren is de Joegoslavische maffia oppermachtig in de hoofdstad. Het gebruik van klasse A drugs zoals cocaïne is de afgelopen vijf of zes jaar explosief toegenomen. En voor marihuana heeft Zweden bijna geen import meer nodig - mensen kweken het zelf in oude schuren weggestopt in de uitgestrekte bossen.'

Na Beck, Wallander en Van Veeteren lijkt het tijdperk van de mopperige politie-inspecteur voorbij. De nieuwe hoofdrol in de Zweedse misdaadromans gaat naar de ambitieuze crimineel.
Brak een nieuw tijdperk aan?
'Ja en nee. Mijn boeken markeren zeker een nieuw tijdperk voor Zweedse misdaadroman. De roep naar dit nieuwe tijdperk was in Zweden dan ook groot. Aan de andere kant, de boeken van Stieg Larsson zijn enorm succesvol. De stijl van Larsson ligt veel meer in het verlengde van Henning Mankell met veel aandacht voor de karakterontwikkeling.'

Hoe nu verder?

Snel geld is het eerste deel van de Stockholm-trilogie waarvan ook het tweede deel al is verschenen als ’Aldrig fucka upp’.Kan je al een tipje van de sluier oplichten voor de Vlaamse en Nederlandse lezer? Komen de drie hoofdpersonen terug?
'Diverse karakters keren terug maar niet de hoofdpersonages. Zelf zie ik mijn tweede boek niet als een direct vervolg maar meer als een aanvulling. Ik ben een wereld aan het bouwen en alles wat ik schrijf moet in deze wereld passen. Uiteindelijk zullen in mijn derde boek van deze trilogie alle puzzelstukjes op hun plaats vallen.'

Snel geld wordt international uitgebracht en de filmrechten zijn reeds verkocht. Schrijf je mee aan het script?
'Ik schrijf zelf niet mee aan het script maar ik heb al wel verschillende versies onder ogen gehad. Feedback over deze versies is gegeven en ik heb vertrouwen dat de producers een geweldige film zullen maken. '

Hoe is het om geconfronteerd te worden met de verschillen tussen de cast en de personages uit het boek?
'Ik ben een keer op de filmset aanwezig geweest. Een surrealistische ervaring om de karakters uit mijn boek in het echt te ontmoeten. Over het geheel genomen zijn de personages geweldig gecast. Nu komt het aan op vakmanschap van de acteurs om deze personages ook realistisch uit te beelden.'

De boeken van Stieg Larsson worden ook verfilmd. Heb je hier al iets van kunnen zien?
'Nog niet. Met twee kleine kinderen thuis zit bioscoopbezoek er voorlopig niet in. Ik wacht nog even op de dvd.'

Naast misdaadromans heb je ook meegewerkt aan de graphic novel Gängkrig 145.
Ga je verder in dit genre?
'Voor ’Gängkrig 145’ heb ik het script geschreven en dat was een erg interessant experiment. Het boek kwam direct in de top van best-sellerslijst maar het zal waarschijnlijk niet dezelfde impact hebben als mijn andere boeken. Voor mij persoonlijk was het meer een creatief avontuur - om te zien of ik het misdaadgenre naar een nieuwe verhalende vorm kon brengen. Op dit moment schrijf ik mijn derde misdaadroman maar het experiment met de graphic novel heeft me geleerd open te staan voor nieuwe ideeën.'

© Interview September 2009 voor Ezzulia.nl
door Ronald de Jong