Fantasie en feiten gaan hand in hand

Het is half één wanneer in een werkkamer in Stockholm de telefoon gaat. De schrijfster Mari Jungstedt neemt op met haar voornaam en wat volgt is een onstuitbare en goedlachse spraakwaterval die kan blijven praten over haar boeken, haar hoofdpersonen, het eiland Gotland en alle onderwerpen die haar boeien en waarover ze ook nog zou willen schrijven.

In Nederland levert Mari Jungstedt al sinds 2005 ieder jaar een nieuwe misdaadroman af met in de hoofdrollen commissaris Anders Knutas en televisiejournalist Johan Berg met zijn geliefde Emma, die gedrieën op het eiland Gotland betrokken raken bij verschillende moordzaken. Moordzaken waarbij de Zweedse schrijfster minder belangstelling heeft voor wie de dader is maar vooral het waarom wil belichten. Aangezien er in het Nederlands al meer dan 33.000 exemplaren van haar boeken zijn verkocht en zij zelf in Zweden al werkt aan haar zevende boek kan ook Mari Jungstedt, naast Liza Marklund en Camilla Läckberg, worden gezien als één van de succesvolle schrijfsters die een geheel eigen stempel drukken op het Scandinavische misdaadgenre.


Waarom gaat een journalist misdaadromans schrijven?
"Schrijven is voor mij naast passie ook heel hard werken. Mijn passie vloeit voort uit veel lezen, eigenlijk al sinds mijn jeugd en de innerlijke drang om spannende verhalen te schrijven die lezers kunnen boeien en vermaken. Verder is het voor mij een manier om bepaalde onderwerpen onder de aandacht te brengen. Mijn inspiratie wordt gevoed door een onderwerp zoals de kwetsbaarheid van kinderen en de zware last waaronder sommige kinderen soms gebukt gaan. Voor mij is het belangrijk om hierover te kunnen vertellen. Niet alleen over problemen die kinderen nu hebben in onze huidige samenleving maar deels ook de problemen die stammen uit mijn eigen kindertijd. Wanneer ik het zo zeg dan zie ik eigenlijk dat veel van de zaken die ik in mijn boeken beschrijf eigenlijk tijdloos zijn in de zin dat kinderen vaak kwetsbaar zijn en je kindertijd een enorme invloed heeft op de rest van je leven."

De schrijfster Kerstin Ekman begon met misdaadromans maar schakelde over op literatuur. Kijkend naar je onderwerpen: zou dit een logische vervolgstap zijn?
“Voor mij is het belangrijkste dat ik kan schrijven en dat hoeft niet per definitie misdaad te zijn. Mijn debuut was weliswaar een misdaadroman maar ik zie een geleidelijke verandering naar meer psychologische romans. Verder komen steeds meer relationele onderwerpen naar voren dus het lijkt er op dat ik langzaam zal gaan schuiven.”

Consequentie zou zijn dat je afscheid moet nemen van je vaste hoofdpersonen
“Je kunt niet altijd over politiemensen schrijven (lacht). Maar voorlopig ga ik nog wel even door. In Zweden zijn er inmiddels zes boeken verschenen en ben ik begonnen in nummer zeven en voorlopig is het einde nog niet in zicht. Ik word nog steeds erg geïnspireerd door mijn karakters en de ontwikkelingen die ze door maken. Maar ik denk niet dat ik twintig boeken over ze zou kunnen schrijven.”

Kijkend naar Sjöwall &Wahlöö en Håkan Nesser lijkt er een bepaalde voorkeur voor een serie van tien.
“Misschien, maar misschien ook niet. Ik sprak gisteren een collegaschrijver* die altijd aangaf dat hij maar tien boeken zou schrijven maar waarvan net het elfde boek uit een serie is verschenen die hij heel toepasselijk de titel Elf heeft gegeven. Op mijn vraag of dit dan de laatste was gaf hij als antwoord: “Nee, ik moet ook nog nummer twaalf schrijven.” Ik wil me zelf dus niet vastleggen op een bepaalde hoeveelheid boeken. Ik bekijk de situatie gewoon per boek."

* Mari Jungstedt noemde de schrijver niet bij naam maar heeft het over Arne Dahl waarvan zijn elfde boek verscheen over het A-team en de titel kreeg Elva.

Eerder dit jaar zei je collegaschrijfster Läckberg dat de hoofdpersonen je beste vrienden worden waarvan je graag wil weten hoe het met ze verder gaat.
“Ja, zo werkt het ook voor mij. Ík weet nu bijvoorbeeld nog niet wat er tussen mijn karakters gaat gebeuren in het zevende boek. Zij verrassen mij ook geregeld en wanneer ik schrijf gebeuren er allemaal dingen met ze. En natuurlijk komen er ook personen bij die dingen doen die ik niet verwacht.“

Dus een schrijver heeft geen controle over zijn hoofdpersonen zoals een poppenspeler dit heeft?
“Nee, zeer zeker niet. Ik wil ook eigenlijk niet degene zijn die bepaalt wat er gebeurt. Laat ze dit zelf maar bepalen, dan schrijf ik dit wel op.“

Hoe werkt dat dan precies?
“Wanneer ik met een boek begin, zoals nu het zevende, dan schrijf ik eerst een soort raamwerk voor het boek. Eerst de hoofdlijnen: wie is de dader, waarom gebeurt het, wie wordt het slachtoffer? Het belangrijkste voor mij blijft het waarom. Het uitwerken van het motief blijft dan ook het meest interessante deel van het boek. Wanneer het raamwerk eenmaal staat begin ik te schrijven en gebeuren er allemaal dingen zodat het verhaal zich steeds verder ontwikkelt. Ik wil van te voren niet eens weten hoe alles gebeurt. Het is belangrijk om in het verhaal voldoende deuren op te laten, want er gebeurt van alles in je onderbewustzijn wanneer je aan het schrijven bent.”

In het nieuwste boek ‘Verwrongen levens’ worden aan dit raamwerk veel details toegevoegd uit de kunstwereld. Zie je hier de hand van de journalist?
“Ik doe heel veel research voor ieder boek dat ik schrijf. Ongeveer de helft van het werk dat wordt gedaan bestaat uit research. Eigenlijk voordat ik het raamwerk schrijf heb ik al veel onderzoek naar het onderwerp gedaan. Het begint voor mij eigenlijk allemaal met een bepaald beeld dat ik voor me zie. Het beeld wordt het eerste fragment en de start van het eigenlijke verhaal. Voor ‘Verwrongen levens’ had ik het schilderij ‘The dying dandy’ van Nils Dardel in mijn hoofd en ik wilde graag ook iets schrijven over de kunstwereld. Ik zocht dus een relatie tussen de schilder en het eiland Gotland en zo kwam ik er door research achter dat Nils Dardel de tuin had ontworpen voor het kunstenaarshuis Muramaris. Tijdens mijn bezoek aan Muramaris vertelde ik dat in mijn nieuwe boek Dardel een rol zou spelen. De gids vertelde me toen dat Dardel in Muramaris het schilderij ’The dying dandy’ had geschilderd. Ik viel van mijn stoel van verbazing.
Maar zo zie je dat een bepaald beeld wordt versterkt door gedegen research. Tijdens het schrijven breid ik het verhaal weer uit met nieuwe research. En dat is voor mij persoonlijk wel het mooie van schrijven dat feiten en fantasie hand in hand gaan."

Na het verschijnen van je zesde boek ‘Dark angel’ werd er in de media geschreven dat de relaties tussen ouders en kinderen een steeds belangrijker thema in je boek worden. Hoe zie je dit zelf?
“In de ‘Dark angel’ en eigenlijk ook in mijn andere boeken vind je in meer of mindere mate de relatie tussen kinderen en hun ouders terug en zoals ook eerder gezegd de kwetsbaarheid van kinderen. Maar in de ‘Dark angel’ is het thema heel prominent aanwezig. Je kunt wel zeggen dat de relatie explodeert en hiermee is voor mijzelf dit thema wel voldoende behandeld. Mijn volgende boek zal wel over relaties gaan maar niet meer specifiek die tussen ouders en kinderen.
In ‘Verwrongen levens’ wordt de nadruk gelegd op een specifiek aspect van de kind-ouder relatie waarbij in eerste instantie het kind de ouder nog idealiseert maar naarmate het kind ouder wordt of een breder perspectief krijgt dan zal die ouder van zijn voetstuk tuimelen met soms desastreuze gevolgen.
Voor mij persoonlijk kreeg ik door het schrijven van dit boek een beter inzicht in de relatie met mijn eigen moeder en de problematiek bij ons thuis door het alcoholisme van mijn vader.”

Om terug te komen op ‘Verwrongen levens’. Hoe vinden de bewoners van Gotland het dat je dode mensen ophangt in hun middeleeuwse poorten?
“Ze zijn echt dol op me (bulderende lach). Ik krijg hele positieve reacties van de bewoners van het eiland. Ook hierbij helpt de research. Ik bezoek alle locaties die ik in mijn boeken beschrijf en zorg dat het verhaal aansluit bij de realiteit. Op de nieuwe site kun je fraai zien waar de verschillende locaties op Gotland terugkomen in mijn boeken.”

Je kunt Gotland niet alleen zien op de site maar ook in de verfilming van je boeken. Schrijf je mee aan het filmscript?
“Inmiddels zijn alle zes de boeken verfilmd en ik heb zelf een rolletje in de verfilming van ‘Verwrongen levens’, ik speel hier de rol van tv-presentatrice. Maar ik schrijf niet mee aan de filmscripts. Hiervoor ontbreekt het me gewoon aan tijd. Mijn persoonlijke voorkeur ligt nu eenmaal bij het schrijven van boeken.”

Is Walter Sittler de Anders Knutas die je zelf ook in je hoofd ziet als je schrijft?
“Hij is werkelijk heel goed gecast en ziet er ook uit zoals ik hem heb beschreven. Hetzelfde geldt voor de actrice Frida Hallgren die Emma speelt. Maar de acteur die de rol van Johan voor zijn rekening neemt, ziet er heel anders uit. In mijn boeken is Johan lang, slank en heeft donker krullend haar. Maar de Duitse acteur die hem speelt is juist zeer gespierd, met blond haar en een baard. Grappig om nog te vertellen is dat ik op de set met Frida sprak vlak na dat ze een sterk erotische scène had gespeeld met de acteur die Johan speelt. De scène laat zien dat Emma net onder de douche vandaan komt en de deur open doet waar Johan heeft aangebeld, gevolgd door een stevige vrijpartij. Ik vroeg wat ze had gedaan om in de juiste stemming te geraken. En zij vertelde dat ze zich gedurende de hele scène sterk had geconcentreerd op zijn rechter wenkbrauw. Blijkbaar de juiste aanpak want het werd een zeer heftige scène.
De liefde tussen Emma en Johan zijn voor mij een extra dimensie die me de vrijheid geeft die een misdaadverhaal niet kan bieden. Daar moet de moord worden opgelost en alle losse eindjes moeten netjes worden afgehecht. Maar kijkend naar het liefdesverhaal tussen Emma en Johan: daar kan ik alle kanten op. Het staat voor mij dan ook helemaal niet vast hoe hun relatie zich verder zal ontwikkelen.”

Trek je met deze extra dimensie ook lezers die normaal geen misdaadromans lezen?
“Ik moet zeggen dat ik een breed lezerspubliek heb, variërend van vijftienjarige jongens tot tachtigjarige mannen en natuurlijk ook veel vrouwen. Mensen met verschillende interesses en achtergrond hebben belangstelling voor mijn boeken. Doordat er veel actie in mijn boeken zit worden ze juist veel gelezen door mannen en deze actie trekt ook jongere lezers aan. Maar veel mannen die ik spreek zijn ook geïnteresseerd in de verhouding tussen Emma en Johan.”

In je boeken belicht je het verhaal zowel vanuit de hoek van de politie als ook die van de journalist. Waarom deze bijzondere keuze?
“Voor mij lag het heel erg voor de hand om een misdaadroman te schrijven waarin een politieman voorkomt en ik heb veel belangstelling voor de werkwijze van de politie. En vanwege mijn achtergrond als journalist wilde ik mijn eigen ervaringen graag in de verhalen stoppen en dan met name de ethische kant van het beroep. Je moet je realiseren dat je dagelijks in een omgeving zit waarbij snel beslissingen moeten worden genomen over de dilemma’s die er soms zijn wanneer je betrokkenen wilt interviewen. En deze afwegingen moeten dagelijks opnieuw worden gemaakt en dit zijn vaak moeilijke keuzes. Daarom was het voor mij persoonlijk van belang om Johan in de verhalen op te nemen. Verder is natuurlijk de relatie en het spanningsveld tussen de politie en journalisten interessant om te gebruiken.“

Scandinavische misdaadromans zijn een succesformule?
“Zeer zeker. Misdaadromans zijn uitermate geschikt om allerlei onderwerpen onder de aandacht te brengen van een groot lezerspubliek. De literaire thrillers hebben zich ontwikkeld tot een breed genre waar veel onderwerpen in kunnen worden ondergebracht zelfs zonder dat er politie aan te pas komt. Ook het verder uitwerken van relaties, zoals met mij vele andere collega's dat doen, slaat aan bij een breed publiek. Jullie gaan nog zeker meer van ons horen.“

© Interview september 2008 voor ezzulia.nl
door Ronald de Jong