de onschuld van Zweden

Het Zweedse schrijversduo Jerker Eriksson en Håkan Axlander Sundquist werd door de Zweedse academie van misdaadschrijvers onderscheiden voor hun Victoria Bergman trilogie. In vertaling zijn de eerste twee delen verschenen als Het kraaienmeisje en Het hongervuur.
Het afronden van de trilogie en de onderscheiding zijn voldoende aanleiding om contact te zoeken met beide schrijvers om meer te weten te komen over hun personages Jeanette Kihlberg en Sofia Zetterlund, hun multimediale projecten en hun relatie met de bekende Zweedse schilder Carl Larsson waarvan het werk de Zweedse omslagen siert. Het werd een verhaal van punk naar psychotherapie, pedofilie en weer terug naar punk.






Punk

De eerste vraag begint altijd simpel, wie zijn Jerker Eriksson, Håkan Sundquist en wie is dan Erik Axl Sund?
“Erik Axl Sund is een pseudoniem dat we gebruiken omdat we het gevoel hadden dat onze namen gezamenlijk te lang en te moeilijk waren voor met name de buitenlandse markt. De naam is een samentrekking van Eriksson en Axlander-Sundquist.
We kennen elkaar uit een klein plaatsje Gävle, circa 200 kilometer ten noorden van Stockholm. Maar pas sinds we samen in Stockholm woonden trokken we meer naar elkaar toe.

Håkan bezocht de kunstacademie en speelde in de elektro-punk band 'i love you baby!' en Jerker bezocht de school voor fotografie en studeerde literatuur om bibliothecaris te worden. Jerker produceerde de muziek van de band van Håkan en ging mee op tournee naar Polen, Oekraïne en Wit-Rusland. Tijdens een van deze trips ontstond het idee om samen een boek te schrijven.”

Waarom samen schrijven en waarom misdaadromans?
“Waarom niet. We hadden al veel andere dingen gedaan als muziek, kunst, web-content en film dus het was een natuurlijke stap naar samen schrijven aangezien we beide veel belangstelling hebben voor literatuur.
We hadden afzonderlijk al het nodige geschreven. Jerker had een complete nog niet gepubliceerde roman in de la liggen met de titel 'The monkeys' en Håkan een verzameling gedichten. De tijd was rijp voor het gezamenlijk schrijven van een roman. We hadden een goed verhaal, dat we met zo veel mogelijk mensen wilde delen en daarom kozen we de vorm van een misdaadroman.
In een misdaadroman liggen de grenzen redelijk vast; er wordt een misdaad gepleegd en de politie onderzoekt de zaak. Ondertussen is er veel ruimte om over andere dingen te schrijven en daar maakten we dankbaar gebruik van. Het schrijven werd een soort therapie waarbij we elkaars psycholoog werden en we diep in ons zelf groeven en waarbij eigen ervaringen werden aangevuld met fantasie.
Håkan schreef de eerste veertig pagina's en vervolgens schreef Jerker de volgende veertig. We realiseerden ons dat deze aanpak resulteerde in twee verschillende stijlen van schrijven. We bleven elkaars stukken omgooien, schrappen en aanvullen. Uiteindelijk vonden we een gemeenschappelijke taal waarbij we nu geen onderscheid meer kunnen maken wie wat heeft geschreven en dat is een heel cool gevoel.”

Op jullie site staat iets over jullie onderlinge rolverdeling in detail-Jerker en synopsis-Håkan . Hoe complex is het samen schrijven?
“Het geeft wel goed weer hoe het is. Jerker schrijft te veel over te weinig en Håkan te weinig over te veel. Håkan schrijft dus vaak over de grote bewegingen in het boek, zeg maar het skelet en Jerker zorgt voor de details en dus het vlees op de botten. Een samenwerking die goed uitpakt en waarbij we allebei hoge kwaliteit nastreven en goed kunnen verdragen dat er teksten worden herschreven of weggegooid.
We beginnen vaak in een bar, werken het idee uit voor we beginnen met schrijven. In het begin schreven we elk op een eigen locatie en stuurden stukken tekst per email of belden elkaar soms tientallen keren per dag. Nu hebben we een gezamenlijke plek en zitten we tegenover elkaar en kunnen gelijk afstemmen of elkaar verder helpen als we even vast dreigen te raken. Soms wisselen we van computer zodat de een kan verder schrijven waar de ander is vast gelopen.
We vullen elkaar goed aan doordat we zo verschillend zijn waarbij onze sterke kanten domineren in de samenwerking. Hoewel soms de opvliegende kant van Håkans karakter de kop op steek net als de geduldondermijnende flegmatiek van Jerker.”

Punk is een provocerende muziekstroming en levensstijl. Zit er in jullie boeken een provocatie naar de samenleving?
“In onze tekstbehandeling zijn we punkgedreven. We proberen alles te strippen wat niet relevant is en maken onze taal zo simpel en leesbaar mogelijk zonder hierbij aan inhoud of kwaliteit te raken. We hadden de Ramones voor ogen toen we besloten om korte en bondige hoofdstukken te schrijven.
Het feit dat we allebei autodidact zijn en geen formele schrijfopleiding genoten, zal ongetwijfeld hebben geleid tot het overtreden van de nodige regels.
In de begindagen besloten we om nooit puntkomma's te gebruiken of uitroeptekens maar nu zijn we hier niet meer zo stellig in, alhoewel we nog wel proberen ze zo veel mogelijk te vermijden.”

Psychotherapie

Wat hebben jullie vaste personages inspecteur Jeanette Kihlberg en psychotherapeut Sofia Zetterlund gemeenschappelijk?
“De aantrekkingskracht tussen beiden is zowel intellectueel als fysiek. Wanneer ze elkaar ontmoeten gaan ze door een grote verandering in hun leven. Ze zijn broos en kwetsbaar en vinden steun bij elkaar. Tegelijkertijd zijn ze in veel opzichten diametraal tegenovergesteld aan elkaar en daarin schuilt weer de aantrekkingskracht.”

In het eerste boek verlaat Jeanette's man haar voor een jongere vrouw. Waarom het stereotype van een inspecteur met een verstoorde thuissituatie?
“Jeanette is alles behalve stereotype. We willen haar bestempelen als normaal. Ze heeft dezelfde ervaring opgedaan als veel mensen. Echtgenoot en kinderen en na vijftien jaar komt ze tot de conclusie dat de man met wie ze is getrouwd niet meer dezelfde persoon is.”

Op jullie site staat dat Jerker de therapeut is en Håkan de patiënt. Waar kwam de kennis over psychotherapie vandaan om een overtuigende Sofia te creëren?
“Eigen ervaring en natuurlijk veel research. En daarbij heeft Jerker een langdurige relatie gehad met een psycholoog. We hebben veel hulp van haar ontvangen bij het controleren van informatie en de geloofwaardigheid in het algemeen.”

De trilogie heeft als overkoepelende titel de zwakte van Victoria Bergman (Victoria Bergmans Svaghet). Waarom is er gekozen voor deze overkoepelende titel?
“De zwakte van Victoria is een onderdeel van het plot zodat deze vraag lastig te beantwoorden is zonder teveel weg te geven. De zwakte is haar dilemma en ze werkt door de gehele trilogie heen aan het overwinnen ervan. Het derde boek onthult de conclusie.”

James Ellroy, een van Håkans favoriete schrijver heeft de 'USA underworld' trilogie geschreven waarover hij zegt “America was never innocent”. In hoeverre is jullie trilogie het Zweedse equivalent met eenzelfde boodschap?
“Wellicht, maar hebben Sjöwall & Wahlöö dit al niet aangekaart in hun boeken?
Het is een mythe dat Zweden een onschuldig naïef land, met hoogstaande normen en waarden, is. We stonden de doorgang van Duitse troepen toe in de tweede wereldoorlog, dwongen zigeuners tot sterilisatie tot in de jaren zeventig en Zweden is ook nu nog een van de grootste wapenleveranciers in de wereld gemeten per inwoner. Waar zie je daar onschuld in?'

Pedofilie

Het boek Het hongervuur beschrijft de wraak van een slachtoffer, een vaker toegepast thema in een misdaadroman. Wanneer wordt de cirkel doorbroken van slachtoffers die daders worden en wat is de belangrijkste boodschap die jullie aan de lezer wilde meegeven?
“Het is een van de vragen waarop wij een antwoord proberen te vinden. Hoe wordt de vicieuze cirkel doorbroken van slachtoffers die daders worden. Alleen wanneer je kunt vergeven kun je ontsnappen aan deze cirkel. Een andere vraag waar we mee bezig zijn is waar ligt de grens tussen een slachtoffer en een dader. Hoe verwerken mensen een trauma zonder een dader te worden?
De boodschap die we in dit boek willen meegeven is: het verleden haalt je altijd in.”

In het boek schrijven jullie over kindermisbruik en hen die bewust de andere kant opkijken. Een groep invloedrijke mensen met dezelfde achtergrond creëert een omgeving waarin misbruik gedijt. Waarom moet dit duistere verhaal worden verteld en waarom steeds opnieuw?
“Omdat het bestaat. Pedofielen die worden gearresteerd met duizenden foto's en films op hun computer, onthullingen over misbruik in de katholieke kerk, sekstoerisme, mensenhandel, kindsoldaten. Misbruik en geweld tegen kinderen zijn gruwelijke misdaden die levenslange trauma's veroorzaken. En zolang deze misdaden een deel uitmaken van de dagelijkse realiteit is er de noodzaak om er over te schrijven."

Jullie volgen de traditie van Sjöwall en Wahlöö om misstanden bespreekbaar te maken in misdaadromans. Waarom leent het genre zich hier goed voor?
“In misdaadromans zijn er een aantal vaststaande elementen, zoals eerder gezegd: er is een misdaad gepleegd en iemand wordt aangewezen om de dader te vinden. In de lege ruimtes van het verhaal liggen de mogelijkheden om te schrijven over de onderwerpen die wij belangrijk vinden. Politiemensen zijn hierbij behulpzame personages omdat zij de donkere kant van de samenleving zien en zich uitspreken over de zaken die in onze ogen aandacht behoeven. Het ligt ook voor de hand dat de rechercheur een mening heeft over huiselijk geweld als hij een onderzoek doet in een dergelijke zaak. Misdaad als een onderdeel van de realiteit.”

Jullie verwijzen naar het gedicht Aniara van de Nobelprijswinnaar Harry Martinson, wat is de link naar het boek?
“Aniara wordt beschouwd als een weergave van de zoektocht van de mens naar de zin van het leven, de reis naar de onvermijdelijke dood. Het citaat dat we hebben gebruikt introduceert de term 'hongervuur' waarmee Martinson een vonk van leven of de wil om te leven beschrijft.”

Op de Zweedse covers zijn aangepaste schilderijen van de schilder Carl Larsson gebruikt. Op de cover van Het kraaienmeisje is het originele schilderij van een meisje op een zonnige slaapkamer omgevormd tot een donkere kamer met een meisje dat een Afrikaans masker draagt. Was het jullie eigen idee om de schilderijen van Larsson te gebruiken?
“Het was ons idee, want we maken alle Zweedse covers zelf. We dachten dat Carl Larsson ook buiten Zweden wel bekend zou zijn als een schilder die de Zweedse verzorgingsstaat heeft vormgegeven. Wij proberen deze verzorgingsstaat te ontmaskeren want het is een illusie.
We zijn beide opgegroeid in huizen waar de lithografieën van Larsson aan de muur hingen en hadden er beide een hekel aan. Het masker is een fetisj-masker uit Sierra Leone, en heeft een link met delen uit het verhaal. Pas toen de boeken in het buitenland werden gepubliceerd realiseerden we ons dat Carl Larsson alleen wereldberoemd was in heel Zweden.”

Laatste vraag: nu dat de trilogie is afgerond keren jullie weer terug naar elektropunk of blijven jullie schrijven?
“De muziek moet nog even wachten. Schrijven neemt al onze tijd in beslag waarbij we ons vierde boek aan het afronden zijn en dat is nog een behoorlijke worsteling. Het boek krijgt de titel Glaskroppar en is in dezelfde stijl geschreven als de trilogie, zelfs nog iets duisterder en nog iets meer gestript dus toch iets van punk.”


© September 2013 voor Ezzulia.nl
eindredactie Gerd Boeren / interview Ronald de Jong