Stemmen uit Zweden

Recent verscheen het derde boek van het Zweedse schrijversduo Cilla en Rolf Börjlind in vertaling. Het boek draagt de titel Zwarte dageraad en is de vertaling van Svart gryning uit 2014. Eerder verschenen de misdaadromans Springvloed en De derde stem over de jonge nog onervaren rechercheur Olivia Rönning en de door de wol geverfde speurder Tom Stilton.
Het derde boek in deze reeks is een goede aanleiding om contact te zoeken met het duo en wat vragen op ze af te schieten over het schrijven van misdaadromans, hun laatste boek en de context waarbinnen ze hun verhalen willen vertellen.



Stem van de schrijvers

Cilla en Rolf Börjlind is een echtpaar dat al geruime tijd samen schrijft aan de scenario's voor zeer succesvolle Zweedse tv-series als Beck, Wallander en Arne Dahls A-team. Tevens verschenen van hun hand een drietal misdaadromans met in de hoofdrol Olivia Rönning en Tom Stilton. Hun debuutroman Springvloed werd internationaal zeer goed ontvangen en vertaald in meer dan twintig landen en zal worden verfilmd voor de Zweedse televisie.
Wat hebben we met deze introductie over Cilla en Rolf Börjlind gemist?
"Eigenlijk niets, alles wat betrekking heeft op het schrijven van misdaadverhalen is benoemd."

Wat trok jullie zelf aan in het genre en lezen jullie zelf nog steeds misdaadromans?
“Misdaadromans zijn een uitermate effectieve vorm om de sociale omstandigheden in een samenleving te portretteren – de misdaden zijn vaak een afspiegeling van de samenleving waarin ze voorkomen. Tijdens het schrijven zelf lezen we geen misdaadromans omdat ons schrijfproces daarmee te veel zou worden verstoord. Echter tussen de boeken in, halen we dat weer ruimschoots in.”

Jullie benoemden al even het schrijfproces, hoe is de aanpak bij een nieuw boek?
“We beginnen met een raamwerk waarin we het idee uitwerken van idee tot compleet verhaal van begin tot einde. Wanneer het raamwerk staat, schrijven we een synopsis van het verhaal opgedeeld in scènes, locaties en personages. Vanuit deze opzet schrijven we het verhaal dan verder uit.”

Hoe complex is het om samen te schrijven en is er een verschil tussen schrijven voor kijkers of lezers?
“We schrijven nu al meer dan twintig jaar samen en voor ons is het een creatieve en inspirerende manier van samenwerken. We geven elkaar continu energie, discussiëren over nieuwe ideeën en oplossingen. Wanneer een van twee even 'stil valt', dan helpt de ander hem weer op gang, een soort roulerende creativiteit.

Er is zeker een verschil tussen het schrijven voor film en het schrijven van een boek. In de boeken zullen we de beelden zelf moeten oproepen met woorden. In de film worden de beelden gecreëerd door anderen. Schrijven aan een filmscript is meer het neerzetten van een stemming, een klimaat. Bij een boek gaat het meer over het vinden van de eigen stem van de auteur. Wezenlijk twee verschillende dingen. Boeken gaan over het creëren van literatuur in termen van eigen en beeldend taalgebruik – film daarentegen gaat over het schrijven van pakkende dialogen en denken in beelden en scènes.”

En wat vormt dan de ultieme uitdaging bij het schrijven van een misdaadroman?
“Juist het vinden van onze eigen toon en het creëren van het initiële 'mysterie' dat sterk genoeg is om de aandacht van de lezer vast te houden gedurende het verhaal.”

Spelen jullie een rol in de verfilming van jullie eerste boek?
“We hebben zelf het script geschreven voor de tv-serie Springvloed met tien afleveringen van 45 minuten. Het script is net klaar en het filmen begonnen. Voor ons was het een nieuwe uitdaging om een van onze eigen boeken te bewerken. Een proces waaraan we veel plezier hebben beleefd en waarbij we betrokken zijn geweest van de keuze van regisseur tot het casten van de acteurs.”


Stem van de personages

Hoofdpersonages in de eerste drie boeken zijn Olivia Rönning en Tom Stilton. Olivia is een jonge vrouw in opleiding bij de politie en dochter van een overleden politieman. Tom is een zeer ervaren politieman die op drift is geraakt en een zwervend bestaan leidt. Naast Olivia en Tom zijn er een aantal ondersteunde personages zoals Abbas, een vriend van Tom die een belangrijke rol speelt in het tweede boek en commissaris Mette Olsäter die een dominante rol speelt in het boek Zwarte dageraad.
Wie zijn Tom Stilton en Olivia Rönning en wat zijn hun drijfveren?
“Stilton is een man die alles heeft verloren wat er te verliezen valt, zijn werk als forensisch inspecteur, zijn vrouw, zijn sociale netwerk en zijn zelfrespect- hij bevindt zich op de bodem van het menselijk bestaan. Een moord op een dakloze vrouw en een misplaatst gevoel voor wraak zetten hem in beweging om weer op te krabbelen.
Olivia is een jonge ambitieuze en gelukkige vrouw die heeft gekozen om bij de politie te willen werken om werkelijk het verschil te maken en hierbij in haar vaders voetsporen te treden. Opgegroeid in een harmonieus gezin, omringd met vrienden. Echter, in haar verleden lag een geheim verborgen en eenmaal onthuld valt haar hele leven in duigen.”

Beiden zijn geen politiemensen uit het handboek. Normale personages zijn saai om over te schrijven echter hoeveel problematiek kan een politieman aan om te blijven functioneren?
“In de wereld van fictie is alles mogelijk zolang het binnen de context van het verhaal maar geloofwaardig blijft.”

In misdaadfilms en -romans worden de grenzen van de realiteit steeds verder opgerekt wanneer je kijkt naar Sarah Norén in The Bridge of Harry Hole in de boeken van Nesbø. Is er een tendens om de personages steeds extremer te maken?
“We kunnen hier alleen maar 'Ja' op zeggen.”

Is de doorlopende verhaallijn over jullie hoofdpersonages na de eerste drie boeken al verder doorontwikkeld?
“Nee, eigenlijk niet. We beginnen dit najaar met ons vierde boek en hebben nog geen idee hoe de personages zich verder ontwikkelen. Het wordt spannend om dit te ontdekken.”

In de tv-serie Beck introduceerden jullie de eigenzinnige buurman met oranje brillenglazen. Heeft hij een equivalent in deze serie?
“In Springvloed wordt deze rol gespeeld door het personage Minken, een dakloze man. Voor ons is het belangrijk om humor als een van de bouwblokken toe te voegen aan onze verhalen over misdaad.”

Stem van de samenleving

Het was jullie intentie om een trilogie te schrijven over Tom en Olivia. Zwarte dageraad is het derde boek.
Wat is de belangrijkste boodschap die jullie de lezers van dit boek mee willen geven?
“De belangrijkste boodschap is dat onze samenleving beweegt in een ongewenste en gevaarlijke richting met donkere onderstromen van fascisme en racisme.”

Racisme wordt een steeds groter issue in de samenleving. Zweden adopteert het hoogste percentage vluchtelingen in Europa. Betekent dit dat het fascisme en racisme sneller groeit dan in andere delen van Europa?
“Een moeilijke vraag om te beantwoorden. Wat we zien is dat de vreemdelingenhaat in Zweden significant is toegenomen in de laatste tien jaar en dat er een relatie is met een beleid rond het opnemen van vluchtelingen. Echter we zien deze ontwikkeling jammer genoeg ook in andere Europese landen.”

Is het boek een vroege waarschuwing of is de situatie al te ver doorgeschoten?
“Zwarte dageraad is een signaal van een urgent probleem dat aandacht vraagt. We hebben vertrouwen, dat gezien onze lange historie van democratie en gelijkheid, uiteindelijk racisme en vreemdelingenhaat zullen worden verslagen. Echter het vraagt wel dat iedereen die gelooft in een menselijk samenleving bereid is zijn stem te laten horen – zeker nu.”

Gezondheidszorg, zorg voor ouderen en onderwijs worden steeds vaker commercieel gedreven en staan onder druk in de welvaartsstaat. Onderwerpen die ook worden aangekaart in jullie boeken. Neemt misdaad en het gevoel van onveiligheid toe als gevolg van deze stromingen?
“Elke vorm van oneerlijke exploitatie resulteert in misdaad. Op de lange termijn zal een samenleving die volledig vertrouwt op commerciële belangen van dienstverleners, zien dat in specifieke gevallen de kwetsbaarheid toeneemt.”

Veel Scandinavische schrijvers nemen, in de traditie van Sjöwall & Wahlöö, de sociale misstanden in de samenleving onder de loep in hun boeken. Waarom leent het genre zich hier goed voor?
“Omdat de meeste misdaden op een of andere manier verbonden zijn met sociale misstanden. Door de misdaad te beschrijven, het motief, de daders en slachtoffers, beschrijf je de samenleving waarbinnen deze misdaden zich voordoen.”

Is dit de reden dan de Scandinavische misdaadromans zo succesvol zijn, ook buiten Scandinavië?
“Het zou best kunnen, in ieder geval één van de redenen.”

We zijn vijftig jaar verder sinds het verschijnen Roseanna in 1965, het debuut van Sjöwall & Wahlöö. Zijn jullie begonnen aan een moderne versie van 'roman om ett brott' en wordt dit dan eveneens een tiendelige cyclus?
“We hebben nu drie boeken geschreven en we gaan beginnen aan een vierde. Of en wanneer er meer boeken zullen verschijnen weten we nog niet. Het hangt allemaal af van ons verlangen om te schrijven en ons vermogen om de personages verder te ontwikkelen.”

Laatste vraag: deze maand verscheen van een Nederlandse schrijver een artikel dat misdaadromans steeds gewelddadiger worden. Waar in de vroege dagen een moord op een vrouw genoeg was, werd de misdaad uitgebreid met verkrachting en nog een stap verder met marteling.
Herkennen jullie de toename van geweld in de misdaadromans?
“Ja, we herkennen dat er steeds meer geweld wordt gebruikt in de misdaadfictie. Jammer genoeg is dit eveneens de trend in de samenleving, sterker nog fictie en realiteit gaan hand in hand. Vraag is of fictie leidt tot realiteit of vice versa. In onze boeken zullen we geen gedetailleerde beschrijvingen van geweld toevoegen; vaak is er sprake van een meer blokkerend dan verdiepend effect.”


© Juni 2015 voor blueowlbooks.nl
interview Ronald de Jong